Араста Џамија

БЕХИЏУДИН ШЕХАПИ, ДИРЕКТОР НА НАЦИОНАЛНИОТ КОНЗЕРВАТОРСКИ ЦЕНТАР

Самоволието урива споменици

Араста џамијата во Скопската стара чаршија треба да се обнови според оригиналниот изглед, гласи непопустливиот став на Бехиџудин Шехапи, директор на Националниот конзерваторски центар. Тој е на удар на Исламската верска заедница поради изјавите дека со неодамнешниот почеток на градбата ИВЗ грубо го прекршила законот.

Шехапи, кој повеќе години се грижел за заштита на исламските културно-историски споменици токму во рамките на ИВЗ, вели дека нема да го обесхрабрат предупредувањата да се тргне од скопските џамии и тој и натаму ќе биде посветен на оваа важна дејност.

Дали само поради тоа што рековте дека изградбата на џамијата не е законска ИВЗ толку остро Ве нападна?

- Груби и тенденциозни се нападите на ИВЗ кон мене, а очигледно се мотивирани и од други аспекти - политички, лични, материјални и други. Но, не би сакал да навлегувам во нив и, генерално, би рекол дека се неосновани. Отворен сум за секоја добронамерна критика, но очигледно станува збор за тенденција да бидам дискредитиран како личност, што не се случува првпат. Длабоко верувам дека во ИВЗ има мудри и конструктивни луѓе од кои лично многу научив за тоа како да се зачува автентичноста на културното наследство. Што се однесува до Араста џамија, Националниот конзерваторски центар во своите надлежности уште во 2006 година, како вонпрограмска активност, има изработено идеен и основен проект за неа и за нејзино обновување. Беа извршени сите подготовки на теренот, а парите за конзерваторските и реставраторските работи беа ветени од градот Бурса, Турција.

Со сондажни истражувања беа откриени зачуваните ѕидни партии, со нов стручен тим направивме решение за редефинирање на проектот. Во 2009 година во проектот беа вклучени и влезната партија како и ѕидовите што ги откривме. Проектната документација беше процесуирана до Управата за заштита на културното наследство, од каде беше соодветно постапено. Во октомври 2009 година од ИВЗ побаравме согласност за извршување на истражните работи на таа локација. Но, до овој момент, повеќе од пет месеци, не сме добиле одговор на оваа барање и тоа најмногу ме зачудува. Знаеме дека џамијата е во нивна сопственост и затоа упативме барање за соработка и согласност за спроведување на активностите. Впрочем, тоа е и нивна законска обврска. Во меѓувреме, ИВЗ подготвила нов проект, кој не ја поминал законската процедура и неодамна влезе на локацијата со тешка механизација. Без да не информираат ги уништуваат ѕидовите, остатоците на подот со хексагонални и четириаголни плочки од првобитниот објект, кој датира од 15 век. Затоа сметавме дека тој акт е незаконски, бидејќи на тој проект работевме сите, системски и во рамките на законот.

Во меѓувреме, ние добивме согласност од Управата за заштита на културното наследство за тој урбанистички опфат во рамките на Програмата за ревитализација на Старата скопска Чаршија, а општината Чаир даде согласност дека финансиски ќе ги поддржи археолошките истражувања, што исто така е законски услов. Како историчар на уметноста отсекогаш, и кога сум работел во ИВЗ, сум се залагал за зачувување на вредностите на нашето заедничко културно наследство, атрибутите преку кои се отсликани неговите универзални вредности, независно дали се работи за џамија, црква или нешто друго. За жал, ИВЗ до последен момент го игнорираше нашето барање за соработка и веднаш се впушти во реализација на објектот на своја рака, заобиколувајќи ги притоа сите процедури. Штетата е непоправлива, неповратно се изгубени делови од џамијата, ѕидови, подни елементи, делови од декорацијата на михработ. Сега, практично личи на една, ако може така да се каже, „кабриолет-џамија“, со делумно зачувани остатоци од челниот ѕид. Сепак, и со овој остаток и со нашиот проект, кој е фундиран на научни аргументи, може преку реконструкција да се врати вредноста на еден споменик, кој е дел од целината на другиот споменик - Старата скопска чаршија. Сметам дека е направена голема загуба за Скопје, чиешто заедничко културно наследство станува жртва на самопрогласени душегрижници.

Бранко Ѓорѓевски