Инфраструктура (општо)

Во списанието “ПОРТА 3” во бројот 77 од 29 февруари оваа година е поместен напис со наслов “Со враќање на трасата покрај коритото на Крива Река ќе се заштедат големи пари” (??). На прв поглед интересно! За проблемот на пругата Бељаковци - Крива Паланка е пи- шувано повеќе пати од разни аспекти и со разни предлози, а реалноста и содржината на искажувањата секој пат се во функција од тоа колку авторот (авторите) ги познава проблемите врзани за овој прокт. Така, на пример, имаше серија написи во весникот “Дневник” во мај и во јуни 1997 година од стручен и раководен кадар и пишувано од разни погледи и позиции според стручноста или позицијата на авторот во кои имаше разни искажувања и ставови. Во тоа време и јас дадов еден напис од кој некои делови ќе бидат искористени и сега.

Што се однесува до последниот напис, објавен во “ПОРТА 3”, безусловно авторот е со добри намери, но се гледа дека нема доволно информации и сознанија за одредени битни сегменти кои се третирани во текстот. Да почнеме од Крива Река:

-таа е единствена река во овој дел на Македонија која тече со целата должина на коритото во наша територија;

- извира од Осогово каде единствено во Источна Македонија снежната покривка речиси редовно достигнува и до над 1,0 метар, што придонесува режимот на течење, особено напролет, и количината на вода да е поинаков од тие во другите реки во поширокото опкружување;

-тече низ хидрографски и хидролошки сиромашно подрачје кое од друга страна има големи потреби од вода за сите потрошувачи (наводнување, водоснабдување, индустрија, екологија и друго);

- поради тоа водите на Крива Река мора да се искористат целосно, а тоа се постигнува само со голема акумулација во коритото на реката, бидејќи со алиментациони канали и носење на водата во акумулации во коритата на некои мали реки или суводолици каде на прв поглед има можност за формирање на акумулационен простор, нема можност да се задржуват големите води кои се голем процент од вкупниот годишен протек на Крива Река;

-профилот “Вакуф” овозможува акумулација од 146.000.000 м³ бруто, односно 114.000.000 кубни метри нето и протечните води за време на сезоната за наводнување кои се значајна количина што е во редот на акумулациите “Калиманци” (127 милиони м3) и “Стрежево” (112 милиони м³). Таква акумулација со толку акумулирана вода и користење на водите преку акумулации надвор од коритото на Крива Река повеќе од сигурно е дека не може да се обезбеди и искористи;

-На сите научни и стручни собири на локално, регионално и на меѓународно ниво за проблемите во врска со ресурсот вода се нагласува потребата за зачувување на квалитетот на слатките води и нивно рационално искористување. Посебно се нагласува потребата од фокусирање на целосно искористување на водните ресурси и контрола на загубите, според тоа и во случајот на Крива Река тоа е наша обврска која може да се реализира само со голема акумулација како што е “Вакуф”;

- во коритото на Крива Река е предвидена само една акумулација - “Вакуф”,

“Длабочица” е напуштена преди повеќе од 25 години кога за наводнување на Славиш ко Поле со површина од 4.000 хектари на место “Длабочица” е предложена акумулација на Киселичка Река - десна притока на Крива Река за што ќе се даде краток коментар подолу. Подоцна е изработен идеен проект за брана и акумулација во коритото на Длабочичка Река, но со помал акумулационен простор поради што е непотребно и “Длабочица” да биде обвинета за високата инвестиција за пругата. Браната и акумулацијата “Длабочица” на Крива Река фигурира во Студијата за интегрален развој на сливот на реката Вардар бидејќи промената е настната подоцна. Таа е изоставена и во Студијата за изработка на Мастер планот за интегрален развој и управување со водните ресурси во Република Македонија. Исто и во новата Водостопанска основа не треба да се внесе, и веројатно нема да се внесе браната и акумулацијата “Длабочица” на Крива Река.

Во предметниот напис се коментира и наводнувањето на Славишко Поле и светиниколска Мездра. Славишко Поле е со површ ина од 4.000 ха, а не од 2.986 ха иако толку стои во Студијата за интегрален развој на сливот на реката Вардар, бидејќ и површината од 4.000 ха е добиена врз основа на Педолошка основа за Славишко Поле за време на изработката на Студијата за негово наводнување. При изработката на таа Студија е анализиран целосно базенот на Крива Река возводно од Кратово (со сите притоки), при што се анализирани сите можни профили за акумулации и хидролош киот капацитет, како и можностите за наводнување. При тоа е усвоено решение за наводнување на Славишко Поле со создавање акумулација на Киселичка Река - десна притока на Крива Река, доведување на водата со цевковод низводно од Крива Паланка каде се искористува енергетски, а потоа водата се зафаќа и носи за наводнување на Славишко Поле. Акумулацијата “Длабочица” на Длабочичка Река е работена подоцна како алтернатива на “Киселичка Река”, но таа нема доволно вода да ги задоволи потребите што ги задоволува “Киселич ка Река”, па веројатно ќе има некоја друга намена во иднина.

Во времето кога се изработуваше Водостопанската основа на Македонија и Студијата за интегрален развој на сливот на реката Вардар, кои се работени крајно сериозно и студиозно, што ги спомнува како техничка документација и авторот на написот од 29 февруари 2008 година, источниот дел на Кумановско Поле со површина од околу 14.200 ха е предвидено да се наводнува од акумулацијата “Прохор Пчињски” на реката Пчиња возводно од манастирскиот комплекс. Во сегашни услови, по распа- ѓањето на Југославија, таа акумулација е на српска територија и на нејзините води не може да се смета. На наша територија реката Пчиња нема профил за акумулација, а и да го има поголемиот дел од водата ќе се акумулира и користи на српска територија, а за користење на македонска територија останува мала водна количина.

Според тоа и тие површини од 14.200 ха во иднина ќе се наводнуваат од акумулацијата “Вакуф” или заедно со Мездра и Велеш ко Брдо од 12.536 ха, а од “Вакуф” треба да се обезбеди вода за наводнување на 26.736 ха што никако не е можно да се обезбеди со мали акумулации надвор од коритото на Крива Река. Да не навлегуваме на ова место за други потреби од вода кои треба да се покријат од “Вакуф”, но сепак треба да се спомнат, како дополнување на водоснабдувањето или обезбедувањето на вода за водоснабдување на околу 100.000 жители и индустријата во Куманово и Кумановско, еколошки потреби и друго што уште повеќ е обврзува на целосно искористување на водите на Крива Река кое е можно само преку голема акумулација.

Авторот на цитираниот напис дава мислење дека пругата Бељаковци - Деве Баир била во голема мера изградена за време на бугарската окупација на земјата, но информациите од надлежните служби од “Македонски железници” во времето кога се донесе одлука да се гради пругата беа дека извршените земјени работи после 50 години оставени на забот на времето се во таква состојба што нивното доведување во употреблива кондиција е многу поскапо отколку да се гради нов долен строј за пругата. Од друга страна и самата траса е со несоодветни елементи. Обвинувањата дека “Вакуф” е причина за високите инвестиции за изградба на пругата до Бугарија не се точни, “Вакуф” не е виновен. Имено, во 1994 година кога Владата на Република Македонија донесе одлука да се гради пругата Бељаковци - Деве Баир по коритото на Крива Река, јас се залагав со сета енергија и знаење за зачувување на просторот за акумулацијата “Вакуф” за да не ни се повтори случајот со Вардар каде поради пругата Гевгелија - Скопје, која е по коритото на Вардар се уште не се изградени хидроцентралите “Башино Село” кај Велес и “Градец” кај Удово поради скапото чинење на изместувањето на пругата, а ние сме и понатаму посиромашни за енергијата која би се добила од најголемата река во Македонија од тие две значајни електроцентрали. Ако тоа ни се има случено во 19-тиот век кога сме немале стручен кадар од соодветните области, сега не смееше да се дозволи таква грешка поради што и се смени одлуката на Владата и се донесе одлука да се подигне трасата на пругата над акумулацијата што е единствено исправно решение. Бидејќ и истовремено беше донесена одлука и веднаш да се почне со изградба на пругата, требаше брзо да се делува. Со поднесени релевантни аргументи по кратко време беше донесена нова одлука на Владата пругата да се подигне и акумулациониот простор за акумулацијата “Вакуф” да се зачува. Стручниот кадар во Проектантското биро на “Македонски железници” изготви солидни анализи за тоа што значи за пругата подигањето на трасата над нивото на акумулацијата. Се доби официјален податок дека заради подигањето на трасата на пругата таа се продолжува за скоро еден километар. Ако тогаш се тврдеше дека 56 километри колку што е долга пругата, ќе чинат 120 милиони долари (и сега авторот на цитираниот напис тврди дека пругата би чинела два милиони евра за километар, во тоа време доларот беше скоро еднаков со еврото, но за чинењето на пругата реалноста е поинаква), еден километар би чинел 2.138.500 долари, тогаш зголемувањето на инвестициите за продолжениот километар ќе изнесуваа околу 2,5 милиони долари. Имаше и податок дека ќе има зголемување на инвестициите за објектите само на потегот на кој се подига пругата, исто за околу 2,5 милиони долари што значи вкупното зголемување на инвестицијата изнесува околу пет милиони долари или 2,77 проценти од целата инвестиција која беше одредена за изградба на 56 километри пруга. Сето тоа се однесува за трасата на пругата по коритото на Крива Река која подоцна е напуш тена.

Пред стручната железничка фела во тоа време сериозно се постави прашањето каква пруга сакаме да градиме на крајот на 20. век и со која брзина треба да се вози во 21. век и подоцна по ова пруга кога се тежнее во сите сфери да имаме европски стандарди или блиски на нив. При тоа се изработија две варијанти од железнички аспект: варијанта со брзина од 80 до 100 км/час колку што обезбедуват условите и елементите на трасата на пругата по коритото на Крива Река, за која се залага авторот на цитираниот напис; варијанта со брзина од 100 до 130 км/час која поради елементите кои треба да бидат задоволени за да се постигне брзина од 130 км/час трасата на пругата се подига по целата должина и според оваа варијанта трасата е сама по себе над акумулацијата “Вакуф”.

Бидејќи се одлучи да се гради пруга со елементи да може да се вози до 130 км/час - по современа пруга, со траса повлечена и диктирана само од условите на железницата - подигната повисоко по терен кој има поприфатливи услови за посовремена градба на пруга, акумулацијата “Вакуф” остана надвор од пругата, според тоа таа не треба да се спомнува како услов за зголемување на инвестициите за пругата, туку причините треба да се барат на друго место. Според мене како релативно добро информиран во тоа време, инвестицијата од 120 милиони долари е одредена врз основа на недоволна и несоодветна техничка документација, но веројатно има и други причини за мене непознати, кои влијаеле при утврдувањето на инвестицијата.

Да повторам уште еднаш. “Вакуф” не е виновен за високата инвестиција за пругата Бељаковци-Деве Баир. Причините за високите инвестиции се на друго место.

Многу стручни лица и денеска се изјаснуват дека подобро решение за поврзување со Бугарија е правецот Велес - Штип - Кочани - Делчево - Ќустендил или Дупница која врви по средината на Македонија и по подобри теренски услови за железничкиот дел од Коридорот 8 на делот од Кочани до границата со Бугарија со што се согласувам и јас. За тоа во други прилики.

Изложеното во овој напис за пругата Бељаковци - Деве Баир и акумулацијата “Вакуф” ја дава реалната состојба на збиднувањата кога таа пруга и “Вакуф” беа актуелни за одлучување, па најверојатно ќе бидат корисни за читателите на “ПОРТА 3”, како и за авторот на написот објавен во списанието на 29 февруари, со што секако ќе биде јасно дека водостопанските решенија во сливот на Крива Река, особено акумулацијата и браната “Вакуф” немаат влијание на висината на инвестицијата за пругата кон Бугарија преку Крива Паланка .

http://www.porta3.com.mk/index.php?option=com_content&task=view&id=218&Itemid=64

Ги респектирам искажувањата на инженер Радевски, кој подетално ги објаснува причините зошто е занемарена, или поточ но отфрлена старата траса на пругата (која во голема мера е изведена) и се преминало на ново решение кое драстично ја подига трасата, ориентационо над нивото на акумулацијата “Вакуф” и по мое убедување непотребно поскапува.

Авторот на тој напис искажува мислење оти јас како автор на претходниот текст, можеби немам доволно информации за тој проблем, па и мене и читателите на “ПОРТА3” не потсетува дека пругата Бељаковци - Деве Баир и акумулацијата “Вакуф” биле актуелни за одлучување, потенцирајќи при тоа дека водостопанските решенија во сливот на Крива Река, посебно акумулацијата и браната “Вакуф”, немаат влијание на висината на инвестирањето во пругата кон Бугарија.

Мислам дека беспредметно би било одредено полемизирање околу тоа, колку е значајна доизградбата на оваа железнич ка пруга.

Факт е дека финалното дообликување на таа пруга предолго доцни и прашање е до кога ќе трае тоа. Мислам дека причините за тоа се преголемото инвестиционо вложување, предизвикано од водостопанските планови на Македонија од претходниот период, кои се базираат на груб третман на просторот, но и крутото поддржување на тие планови, губејќи ги од предвид евентуално можните други алтернативи, кои на безболен начин ќе го решеле проблемот. Планираните земјоделски површини можеле да се наводнуваат од други порационални изворишта на вода, а проектантите на пругата од МЖ не само што непречено ќе ја проектирале постојната траса, не само што таа ќе била со изразито помало инвестиционо вложување споредено со новата, туку и одамна ќе имавме нормален железнички сообраќај со Бугарија, како и со многу други земји од Истокот.

Факт е и тоа дека треба да се респектираат планирањата на ниво на држава, независно од тоа дали одредени планови од една област се судруваат со планови од друга, при што треба да се оди на приоритетно, но и компромисно решение, со евентуална потрага по алтернативи кои на задоволителен начин би дале вонредно поволни ефекти базирани на подетална анализа и третман. Читајќи го написот и искажаното мислење на господин Радевски, чувствувам морална обврска да одговорам, но и да го одбранам својот текст, бидејќи огромен број аргументи ќе го поткрепат тоа, како на пример:

- Не е точно дека доволно не сум информиран. Информиран сум толку колку што беше потребно за да го искажам своето убедување, но и укажување дека новата траса на пругата е промашување кое Македонија досега многу ја чини, но и понатаму ќе ја чини.

Многу години пред тоа укажував оти тоа е погрешно решение, но никој не придаваше важност на тоа.

- Точно е дека во Водостопанските планови на Македонија во коритото на Крива Река се планирани акумулациите Вакуф и Длабочица,за наводнување на земјоделските површини во регионите на општините Крива Паланка, Кратово и Свети Николе. Тие се содржани во Водостопанската основа на Македонија и Студијата за наводнување во СРМ 1974 изготвена во Заводот за водостопанство и Мелиопроект, во која учествував и јас, но и господинот Радевски, се разбира, на различни проектни задачи.

- Кога конечно сфатив дека нема одглас на моите реакции и укажувања (на причините нема да се осврнам), по најновото актуализирање на проблемот околу доизградбата на пругата во почетокот на 2007 година, се решив да реагирам на свој на- чин,односно да укажам на тоа дека постои алтернатива за елиминација на браните во коритото на Крива Река преку ново, иновирано техничко решение, кое врз база на подетално истражен простор во регионот на општините Крива Паланка и Свети Николе нуди вонредно поволни можности за прегради - брани и акумулации, кои како потенцијални изворишта на вода за наводнување целосно ќе ја прифатат улогата на претходно планираните Вакуф и Длабочица.

- За да не биде тоа само сувопарно искажување, ќе напоменам дека таквите аргументи ги соопштив и презентирав во иновираното техничко решение во елаборатот што го имав обработено многу порано, го дообработив и обликував во април 2007 година, и го заштитив своето авторско право, во Авторската агенција на Македонија.

-Иако тој елаборат е насловен како Идејно решение, обработката на одделни објекти е на ниво на идеен проект.

- Ќе нагласам и тоа дека новопланираните акумулации како потенцијални изворишта на вода за наводнување, целосно ја прифаќаат улогата на Вакуф и Длабочица, со посебен акцент на порационални решенија, кои сепак се потпираат на водите од коритото на Крива Река, води што ќе го полнат просторот на новопланираните акумулации.

- Се чини дека постои сомневање во нормалното алиментирање води од коритото на Крива Река во новопланираните акумулации, на што ќе одговорам дека зафатот на води од Крива Река ќе се одвива преку тиролски тип на зафат, со сите придружни подобјекти и елементи без каква било пречка во зафаќањето. Доколку се воспостави дека сепак зафатот на води од тиролски тип е помал или процентот на опфатени води е несоодветен, тогаш решението ќе биде со планирање на уште еден дополнителен, узводно од првиот на погодна локација. Водите зафатени во коритото на Крива Река од еден или два зафатни објекта, се упатуваат кон просторот на акумулацијата преку алиментациониот канал, а кон подолната акумулација зафатените води се водат преку алиментационен канал и хидротехнички тунел.

- Треба посебно да се напомене дека во Елаборатот целосно е прифатено концепциското решение на хидротехничкиот тунел, со нешто изменета траса, чија функција во претходното решение е да ги води зафатените води од акумулацијата Вакуф кон Светиниколскиот регион, додека по новото решение заедно со алиментациониот канал ги водат зафатените води од коритото на Крива Река во просторот на акумулацијата Стањевци.

- На забелешката околу зафатнината на акумулирани води во корисниот простор на акумулацијата Вакуф, точно е дека кај неа има корисна зафатнина од околу 114.000.000 кубни метри, но таа е со задача да обезбеди количина на води од околу 60.000.000 кубни метри, пресметана врз база на планираната структура на култури, застапени со наводнување во Светиниколскиот регион и Велешко брдо.

- Вкупниот простор на новопланираната акумулација Стењевци е околу 103.000.000 кубни метри, од кои во корисниот простор на акумулацијата, околу 76.500.000 кубни метри, кои не само што ги задоволуваат потребите, туку се појавува вишок на води, кои ќе добијат третман за проширување на системот, втори култури или енергетско искористување.

- Споредувајќи ги новопланираната акумулација и Вакуф, од аспект на инвестиционо вложување се доаѓа до заклучок дека е огромна разликата во прилог на новопланираната, кај која голем дел придружни објекти се скоро непотребни. Така на пример, овде делува вообичаен режим на водите кои гравитираат кон просторот на акумулацијата, поради што не се потребни органи за евакуација како: преливен објект, канал, брзоток и бучница, додека кај акумулацијата Вакуф тие се со огромни димензии, од причина што кон таа акумулација гравитираат води од сливно подрачје од околу 700 км2. Кај Вакуф е неопходна и предбрана со опточен тунел за евакуација на градеж ните води. Кај Стањевци тоа е непотребно поради тоа што нејзиниот слив е со големина од само 9 км2. Заради одредена сигурност, тука сепак евакуацијата на евентуалната појава на води се решава со армиранобетонски цевки со дијаметар од околу еден метар.

Кај браната Вакуф неминовна е инјекциона завеса, додека кај браната Стањевци прашање е дали е потребна и ако е потребна со колкава големина би била таа, бидејќи нејзината локација е целосно во замочварен терен.

- Дополнителен позитивен ефект кај новопланираната акумулација е што поголемиот простор кој го потопува акумулацијата е замочварен и не е во експлоатација, додека кај акумулацијата Вакуф се потопуваат најпродуктивните земјоделски површини од Кратовскиот регион, или поконкретно, преку 600 хектари. Потоа целосно се потопуваат селото Кетеново и повеќе куќи и маала, одреден број фабрики и погони во индустриската зона на Кратово, околу 7-8 км од постојниот пат кон Скопје, Куманово и Крива Паланка и мостот преку Крива Река, поради што е неопходна девијација на тој патен правец од околу 12 км, а со тоа и изградба на нов мост со распон од околу 130-150 метри, кој веќе не премостува речен ток, туку дел од акумулацијата Вакуф.

- Што се однесува до погорната акумулација, ќе истакнам дека кон неа гравитира количина на води од околу 72.000.000 кубни метри, зафатени на ист начин од коритото на Крива Река, но нејзиниот капацитет е со количина од околу 65.000.000 кубни метри, од кои во корисниот простор на акумулацијата е усвоена количина од околу 50.500.000 кубни метри вода, за наводнување на земјоделски површини, претежно во Славишко Поле кое му припаѓа на Кривопаланечкиот регион и земјоделски површини од Кратовскиот регион, со посебна напомена дека таа количина на води може да обезбеди не 3.000 хектари како што е планирано со акумулацијата Длабочица, туку речиси три пати повеќе. И оваа акумулација е лоцирана надвор од коритото на Крива Река, но и таа го полни својот простор со води зафатени од оваа река по пат на алиментирање. Бидејќи и оваа акумулација располага со поголем вишок на води, постојат можности за разни комбинации како тие најрационално да се користат.

- Морам посебно да нагласам дека огромен број информации во врска со проектирањето на новата траса на пругата и сите проблеми околу тоа, ги барав и добивав од Проектантското одделение на МЖ и проектантите, кои потврдуваат дека главна и единствена причина за поместување на трасата на пругата се акумулациите Вакуф и Длабочица и барањето тие по секоја цена да се задржат во коритото на Крива Река, поради што е избрана нова траса, изработен е проект и почната е реализација на тој проект и пругата.

- И покрај тоа што поводот е актуелноста на пругата, сепак, поголем простор во текстов е даден на хидротехничките, односно водостопанските можности и проблеми, кои и го актуализираа проблемот со пругата, нејзината траса која се оценува како изразито скапа од аспект на инвестиционо вложување, споредена со постојните и реални можности, кои ги има регионот непосредно покрај коритото на Крива Река.

- Вложив и труд и време, се со намера да презентирам одредени мож- ности и ефекти заради поекономична изведба на пругата кон Бугарија. Намерата ми беше да иницирам и заинтригирам покомпетентни фактори, политичари или стручњаци сеедно, кои треба да поведат сметка оваа наша сиромашна државичка да не се расфрла со пари, кои ни се повеќе од потребни. И покрај се, резултатите изостанаа.

- Посебно ќе истакнам дека по изработката на елаборатот во април 2007 година, изготвив информација околу проблемот со пругата и ја доставив до претседателот на Владата, министерот за транспорт и врски, пратениците во Собранието Љубисав Иванов-Ѕинго и Радмила Шекеринска, проектантите на трасата на пругата. Можеби е неверојатно, но одговор добив само од кабинетот на претседателот на Владата, со препорака да се обратам до министерот за транспорт и врски, иако заедно со нивното писмо, испратив писмо и до ресорниот министер. Заклучокот за односот кон мене како граѓанин го препуштам на читателите на “ПОРТА 3”.

Посебно би сакал да го истакнам многу коректното однесување и во однос на одговор, но и од подоцнежната комуникација што ја имав и ја имам со проектантите од Македонски железници. Сметајќи дека градоначалниците на Куманово, Кратово, Крива Паланка и на Свети Николе ќе бидат заинтересирани за проблемот кој ги допира и нивните региони и ним им ја испратив истата информација, но и од нив изостана каков било одговор.

Се надевам дека господинот Радевски, а веројатно и другите читатели на “ПОРТА 3” ќе бидат задоволни од презентираните информации во врска со проблемот доизградба на пругата кон Крива Паланка и Бугарија.

http://www.porta3.com.mk/index.php?option=com_content&task=view&id=484&Itemid=108