Араста Џамија

Тони Ангеловски


Исламската верска заедница уништи вредни археолошки наоди за да ја гради новата Араста-џамија во Старата скопска чаршија по свој ќеф, која, всушност, ќе биде дивоградба, обвинуваат од Националниот центар за конзервација на културното наследство и од Општина Чаир. Од ИВЗ, пак, најостро демантираат дека немаат соодветни документи и дека новата Араста-џамија ќе биде дивоградба. Остатоците од Араста-џамија изминатиот викенд беа срамнети со земја, а вчера беше поставен камен-темелникот за нејзина реконструкција. Араста-џамија е изградена во 15 век, а била уништена од земјотресот во 1963 година. Неоштетени останале само ѕидовите и подот кои деновиве беа урнати. На свеченоста присуствуваше комплетниот врв на ИВЗ, но забележливо беше отсуството на владејачката ДУИ, а од политичарите дојде само лидерот на Нова демократија, Имер Селмани. Отсуството на ДУИ од оваа свеченост е поради ставот на функционерите од оваа партија дека ИВЗ нелегално ќе ја гради џамијата. - Ова е злосторство и незаконско дело. Проектот на ИВЗ не исполнува ниту еден законски критериум. Националниот центар за конзервација на културното наследство подготви идеен проект за обнова на џамијата. Средствата се обезбедени од турската општина Бурса, во соработка со Општина ?аир. Пред пет месеци побаравме соработка со ИВЗ за реализација на проектот, но никогаш не добивме одговор - вели Бехиџудин Шехапи од ДУИ, директор на Националниот центар за конзервација на културното наследство. Според Шехапи, проектот на ИВЗ не исполнува ниту еден законски критериум и не треба да им биде дозволено да работат на овој начин во Старата чаршија. Неговиот проект, пак, предвидувал враќање на автентичниот изглед на џамијата, а внесен е и во деталниот урбанистички план на општина ?аир. - Нема да го дозволиме овој волунтаризам, особено што станува збор за објект што во себе содржи карактеристики од исламската архитектура од времето на Отоманската империја, која била доминантна на овие простори. Нашите понатамошни чекори ќе бидат во функција на враќање на автентичниот изглед на оваа џамија, во согласност со нашите истражувања и во согласност со законот - вели Шехапи. Поглаварот на ИВЗ, Сулејман Реџепи, ги отфрла сите обвинувања на Шехапи и на Општината Чаир објаснувајќи дека џамијата ќе изгледа како што била пред уривањето во скопскиот земјотрес. - Има многу манипулации со џамијата. Се јавуваат различни личности со други интереси. Имавме поздрав и од Советот на општина Чаир и рекоа дека ќе ни ја дадат таа дозвола. Инаку, според Законот за градежништво не е потребна градежна дозвола туку само проект доколку се работи за реконструкција на објект што е урнат од елементарна непогода, како што е случај тука. Ние легитимно ставаме камен-темелник и ги почитуваме сите закони. Не сакаме диво градење. Јас гарантирам со животот дека ниту една џамија на ИВЗ не е дивоградба - објаснува Реџепи. Според него, несфатлива е и кампањата на некои луѓе што се обидуваат да покажат дека имало многу џамии иако состојбата е сосема поинаква. Тоа, според Реџепи, го покажува и фактот што многумина верници мора да се клањаат на улица затоа што едноставно нема доволно објекти.

Албанизација на исламот


Верниците муслимани од македонска и од турска националност протестираат поради дискриминаторскиот однос на Исламската верска заедница кон нив затоа што целата церемонија на ставањето камен-темелник на Араста-џамија беше само на албански јазик.
- Според Куранот, исламот мора да се проповеда на јазикот на верниците. Во Македонија перманентно се албанизира исламот. Јас како верник сакам да можам да разберам што се случува, а не само да гледам и да се чудам што се случува. Ние поднесовме барање до ИВЗ и за држење обука во џамиите на македонски јазик, но не добивме одговор. Никој воопшто не не извести ниту, пак, не повика на поставувањето на камен-темелникот на џамијата - вели Исмил Бојда, претставник на Македонците муслимани.
И пратеникот на Демократската партија на Турците, Кенан Хасипи, вели дека не бил поканет на поставувањето на камен-темелникот на Араста-џамија и изразува зачуденост зашто врвот на ИВЗ и се обраќа само на една етничка заедница иако има муслимани од различни етникуми.

БЕХИЏУДИН ШЕХАПИ, ДИРЕКТОР НА НАЦИОНАЛНИОТ КОНЗЕРВАТОРСКИ ЦЕНТАР

Самоволието урива споменици

Араста џамијата во Скопската стара чаршија треба да се обнови според оригиналниот изглед, гласи непопустливиот став на Бехиџудин Шехапи, директор на Националниот конзерваторски центар. Тој е на удар на Исламската верска заедница поради изјавите дека со неодамнешниот почеток на градбата ИВЗ грубо го прекршила законот.

Шехапи, кој повеќе години се грижел за заштита на исламските културно-историски споменици токму во рамките на ИВЗ, вели дека нема да го обесхрабрат предупредувањата да се тргне од скопските џамии и тој и натаму ќе биде посветен на оваа важна дејност.

Дали само поради тоа што рековте дека изградбата на џамијата не е законска ИВЗ толку остро Ве нападна?

- Груби и тенденциозни се нападите на ИВЗ кон мене, а очигледно се мотивирани и од други аспекти - политички, лични, материјални и други. Но, не би сакал да навлегувам во нив и, генерално, би рекол дека се неосновани. Отворен сум за секоја добронамерна критика, но очигледно станува збор за тенденција да бидам дискредитиран како личност, што не се случува првпат. Длабоко верувам дека во ИВЗ има мудри и конструктивни луѓе од кои лично многу научив за тоа како да се зачува автентичноста на културното наследство. Што се однесува до Араста џамија, Националниот конзерваторски центар во своите надлежности уште во 2006 година, како вонпрограмска активност, има изработено идеен и основен проект за неа и за нејзино обновување. Беа извршени сите подготовки на теренот, а парите за конзерваторските и реставраторските работи беа ветени од градот Бурса, Турција.

Со сондажни истражувања беа откриени зачуваните ѕидни партии, со нов стручен тим направивме решение за редефинирање на проектот. Во 2009 година во проектот беа вклучени и влезната партија како и ѕидовите што ги откривме. Проектната документација беше процесуирана до Управата за заштита на културното наследство, од каде беше соодветно постапено. Во октомври 2009 година од ИВЗ побаравме согласност за извршување на истражните работи на таа локација. Но, до овој момент, повеќе од пет месеци, не сме добиле одговор на оваа барање и тоа најмногу ме зачудува. Знаеме дека џамијата е во нивна сопственост и затоа упативме барање за соработка и согласност за спроведување на активностите. Впрочем, тоа е и нивна законска обврска. Во меѓувреме, ИВЗ подготвила нов проект, кој не ја поминал законската процедура и неодамна влезе на локацијата со тешка механизација. Без да не информираат ги уништуваат ѕидовите, остатоците на подот со хексагонални и четириаголни плочки од првобитниот објект, кој датира од 15 век. Затоа сметавме дека тој акт е незаконски, бидејќи на тој проект работевме сите, системски и во рамките на законот.

Во меѓувреме, ние добивме согласност од Управата за заштита на културното наследство за тој урбанистички опфат во рамките на Програмата за ревитализација на Старата скопска Чаршија, а општината Чаир даде согласност дека финансиски ќе ги поддржи археолошките истражувања, што исто така е законски услов. Како историчар на уметноста отсекогаш, и кога сум работел во ИВЗ, сум се залагал за зачувување на вредностите на нашето заедничко културно наследство, атрибутите преку кои се отсликани неговите универзални вредности, независно дали се работи за џамија, црква или нешто друго. За жал, ИВЗ до последен момент го игнорираше нашето барање за соработка и веднаш се впушти во реализација на објектот на своја рака, заобиколувајќи ги притоа сите процедури. Штетата е непоправлива, неповратно се изгубени делови од џамијата, ѕидови, подни елементи, делови од декорацијата на михработ. Сега, практично личи на една, ако може така да се каже, „кабриолет-џамија“, со делумно зачувани остатоци од челниот ѕид. Сепак, и со овој остаток и со нашиот проект, кој е фундиран на научни аргументи, може преку реконструкција да се врати вредноста на еден споменик, кој е дел од целината на другиот споменик - Старата скопска чаршија. Сметам дека е направена голема загуба за Скопје, чиешто заедничко културно наследство станува жртва на самопрогласени душегрижници.

Бранко Ѓорѓевски