Текстови за Скопје

И тоа не ни видела пола и повеќе од Скопје, а се воодушевила. И конечно во еден текст, да не е спомнат „проектот“

Прочитајте ги и коментарите подолу, дури и да се изненадиш.

Ама транзицијата не е ограничена на Скопје.

7 катастрофи. Го заборави ск2014.

Edited by fichot - 17-Jan-2016 at 01:31

Нема теорија да имал 200к. Париз и Лондон имале по толку во тој период.

Зошто се спомнува чумата како изговор, кога од мемоарите се гледа дека го запалил за да му напакости на непријателот.
Има ли некои други градови, притоа опишани како преубави, сторени пепел ради чума?

Edited by fichot - 16-Jan-2016 at 23:42

КИСЕЛА ВОДА ИМЕНУВАНА ПО ВОДА, ДРАЧЕВО ПО РАСТЕНИЕ, А ЧАИР ПО ЛИВАДА

Податоците се од книгата „Градот Скопје и формирањето граѓанска класа во периодот меѓу двете светски војни (1918-1941 год.) од етнолошки аспект“

Деспина Трајковска-Димова

Сигурно некогаш сте се запрашале како ги добиле своите имиња денешните скопски општини, населби и маала. Можеби сте се подзамислиле од кое време потекнуваат имињата, им се менувале ли во зависност од периодот, од демографските карактеристики. Навистина ли Кисела Вода е именувана по некоја вода, Драчево по растение, а Лисиче по многубројните лисици што живееле во тој дел од градот? За голем дел од имињата постојат неколку кажувања, верувања, приказни од хроничари.

Во овој случај, за потеклото на имињата и нивното значење се користени информации од книгата „Градот Скопје и формирањето граѓанска класа во периодот меѓу двете светски војни (1918-1941 год.) - од етнолошки аспект“ напишана од авторите Алла Качева, Славица Христова и Татјана Ѓорѓиовска.

Се чини, многумина знаат дека Аеродром, една од поновите општини, го добила своето име по воениот аеродром наречен „Скопје“, кој се наоѓал кај сегашната поликлиника „Јане Сандански“. Првиот патнички авион таму слетал на 15 јуни 1928 година, бил од типот „потез 29“ од француско производство и превезувал пет патници. Аеродромот бил бомбардиран од нацистичка Германија во април 1941 година.

Денешната Општина Чаир, пак, името го добила од Турците и потекнува од турскиот збор cair што значи ливада. Всушност, територијата на денешната населба Чаир во тоа време била речиси ненаселена и наликувала на ливада, па оттаму и името на општината.

Автокоманда е крстена според касарната на српската војска „Аутокоманда“, која се наоѓала во овој дел на Скопје. Касарната била изградена 1914 година и служела за стационирање на српската војска. Неколку години подоцна и целата новоподигната населба го добила името Автокоманда.

Прво што ни паѓа на ум кога ќе помислиме на потеклото на името на Општина Кисела Вода е дека некогаш во некоја од денешните населби се наоѓал извор од кој течела кисела вода. И, токму така. Името потекнува уште од 18 век од времето на турскиот бег Усеин. На местото каде што денес се наоѓа црквата „Свети Никита“ извирала кисела вода.

Општина Гази Баба, пак, своето име го добила, не поради тоа што некој газел баба, туку според името на османлискиот кадија, научник и поет од 16 век Ашик Челеби, познат кај народот како кадија Гази Баба.

Општина Ѓорче Петров пред да го добие името на големиот македонски револуционер, се викала според францускиот генерал Ханрис и бугарскиот генерал Жостов. Денешната населба Ѓорче Петров е создадена непосредно по Првата светска војна, како предградие на град Скопје. До Ѓорче се стигало само со познатото „вовче пампурче“.

Од скопските маала, односно населби, како поинтересни се издвојуваат имињата на Маџир Маало, Дебар Маало, Топаана, Буњаковец, населба Драчево...

Една од најстарите скопски населби, Маџир Маало, името го добива според богатите доселеници кои граѓаните ги викале маџири. Всушност, првото име на денешно Маџир Маало било населба Вардар, бидејќи куќите биле подигнати покрај течението на реката. Таа населба била првата која ги исполнувала критериумите за урбана населба. Но, кон крајот на 19 век со доселувањето во овој дел од Скопје на богаташи кои своето богатство го стекнале за време на турските војувања во христијанските земји, главно во Мала Азија и на Балканот, населбата го добива името Маџир Маало. Во ова маало се наоѓале најубавите куќи во тогашно Скопје, односно Маџир Маало била најелитна населба во Скопје.

Дебар Маало го добива името според градот Дебар, од каде што потекнувале првите жители кои го населиле овој дел на Скопје. Откако во 1918 година делови од Западна Македонија припаднале на Албанија, голем број македонски семејства биле принудно иселени од своите домови. Дел од нив се доселиле во Скопје и во Дебар Маало изградиле нови домови.

Топаана била местото каде што турската војска ги поправала топовите, па оттаму османлиите овој дел од Скопје го нарекле поле на топовите, или на турски Топхана. Тапаана била подигната веднаш штом османлиите го окупирале градот.

Населбата Буњаковец е една од оние која го носи името по угледна и богата фамилија од тоа време. Населбата го добила името на фамилијата Буњак, во чија сопственост биле поголем дел од парцелите на кои се граделе првите куќи. Целото земјиште во овој дел од Скопје било сопственост на неколку фамилии, меѓу кои најпознати и најбогати биле Буњаковци.

Селото и населбата Лисиче се крстени според малото место Лисичка каде што почнале да се градат првите куќи на селото Горно Лисиче. Но, во 1900 година надојдените води на Маркова Река ги поплавиле нивните куќи, па жителите се повлекле погоре во месноста каде што имало лисици и која била наречена Лисичка. Жителите малку го измениле името на новото место за живеење и ги крстиле Лисиче.

Селото и населбата Драчево името го добиле според трнливото растение драч, кое го имало во изобилство во овој дел од градот. Според усните преданија, настанувањето на Драчево е поврзано со месноста Салаково на планината Караџица.

http://www.utrinski.mk/?ItemID=4BD38D350B28D44580E71EC9F091073E

СКОПЈЕ СЕ ОТКАЖА ОД ПРЕПОРАКИТЕ НА СВЕТСКИТЕ АРХИТЕКТИ

Георги Константиновски

Актуелна тема која се провлекува веќе неколку години е обезличувањето на архитектурата на централниот дел на Скопје. Со потфатот од страна на власта да се облечат во барок постојните објекти во овој дел на градот се прави крупна грешка. Грешката е дефинирана како бришење на еден историски период на модерната архитектура кај нас, која особено цутеше се' до почетокот на 21 век. Грешката се состои во намерата да се прифати еден стил кој особено цутеше во 17 век, особено во Франција и Германија, а со тоа да се враќаме со стотици години наназад, наместо да чекориме паралелно со светските тенденции на современата архитектура.

Узурпацијата на една рекреативна зона покрај коритото на реката Вардар со изградба на државно-административни институции, како и објекти од областа на културата е исто така грешка направена од страна на наредбодавците. Во урбанистичката наука се става посебен акцент на правилниот сооднос помеѓу содржините кои на граѓаните ќе им служат во животот којшто се одвива преку ден и оној којшто се одвива преку ноќ! Овој податок е посебно значаен за правилна расподелба на зоните за изградба со цел животот во градот да биде подеднакво привлечен за сите граѓани независно во кој дел од градот живеат!

Објектите од административен карактер, како и објектите од културата (кина, театри, оперски куќи), во ниту еден случај не смеат да се градат покрај рекреативни зони затоа што тие во ноќниот период остануваат мрачни, а често и со стравични силуети што само по себе го умртвува живеењето на градот. Тие треба да бидат распоредени во ткивото на градот и локациски предодредени со цел да им служат и да им го олеснат животот на граѓаните. Овие објекти со својата архитектура отскокнуваат од станбената архитектура која секогаш треба да делува смирено и достоинствено.

Во врска со ова големиот јапонски архитект-урбанист КензоТанге го изнесува своето стручно мислење кое истовремено со себе носи и една хумана нота: „Улиците на градот треба да бидат изградени со таква архитектура која на жителите ќе влијае стимулативно, со низа која од време на време ќе биде прекинувана токму со објекти од административен или културен предзнак кој директно ќе ги задоволува потребите на граѓаните и ќе претставува место за препознавање на еден дел од градот“. Оттука може да се заклучи дека сите објекти без исклучок изградени по целата крајбрежна зона покрај реката Вардар во последниве неколку години се погрешно локациски избрани. Каква била концентрација на објекти од истородни функции е погрешна!

Во организација на архитектите на Њујорк во 1965 година присуствував на предавањето посветено на шпанската архитектура што го одржа големиот американски архитект Ричард Нојтра. Преку многуте колор дијапозитиви направи преглед на значајни објекти од повеќе градови во Шпанија. Во излагањето го нагласи својот став според кој Шпанија во поглед на архитектурата го зазема првото место во Европа. Тие негови зборови како новина се врежаа длабоко во мојата меморија.

Во 1970 година со група уметници ја посетив Шпанија и според утврдената програма ги посетив речиси сите знаменити места познати со својата архитектура. Тогаш се присетив на зборовите на архитектот Нојтра. Суштината на големината на архитектурата се состоеше во тоа што Шпанците го почитувале претходно изграденото во сето она што го граделе низ вековите Така во еден објект можеа да се видат сите стилови на архитектурата градени низ вековите! Девизата била: гради во духот на денешното време, но почитувај го претходно изграденото! Така во сите објекти што ги посетивме се нижеа стиловите последователно, почнувајќи од мудеханскиот, па преку романскиот и готскиот се' до модерниот.

Во насока на изложеното, слободно може да се заклучи дека архитектурата во Скопје во последниве неколку години чекори во сосема спротивна насока! Погледнете го централното подрачје на градот и уверете се!

„Ако ги реализирате препораките од експертите на Обединетите нации, Скопје ќе биде еден од најубавите градови во светот!“

Така гласеше препораката од експертскиот тим во книгата „Скопје повторно се раѓа“. Во неа на 180 страници беше презентирано новото урбанистичко решение на централната зона на градот Скопје, изработено од стручни тимови на урбанисти, архитекти и други стручни профили на претставници од Полска, Грција, Обединетите нации и од нашата земја. На крајот, овие експертски тимови кои работеа во Скопје непосредно по катастрофалниот земјотрес во Скопје во периодот од 1963-1966 година, во заклучокот ги дадоа своите препораки за идниот развој на градот. Од тие препораки, со цел да не се заборават, ќе наведам само неколку позначајни:

- овој план за централната зона на градот Скопје треба во целост да се почитува;

- се' што се гради треба да биде во духот со времето во коешто се гради;

- во крајбрежната зона на реката Вардар не смее ништо да се гради;

- Калето како дар од природата со својата доминантна природна положба треба
да се зачува и облагороди со обмислено партерно и хортикултурно решение;

- во блиската и подалечна околина на Калето не смеат да се градат високи објекти со цел да не се попречува видикот кон него;

- треба строго да се почитува усвоеното решение за регулацијата на реката Вардар со своите каскадни платоа;

- реката како природен феномен не смее да се злоупотребува за какви било содржини коишто ќе му го намалат профилот на реката;

- во крајбрежната зона на реката, која е ризична од аспект на земјотреси, можат да се градат само приземни објекти од лесен материјал со содржини наменети за шетачите по кејот…

Ако внимателно ги прочитаме овие препораки од врвните експерти кои со голем ентузијазам му ја претскажуваа блескавата иднина на нашиот главен град Скопје, со жал ќе констатираме дека не само што ништо не е почитувано, туку дека намерно се омаловажени, жестоко газени и фрлени во заборав за вечни времиња.

На крај, би сакал да го завршам ова излагање со извадок од текстот од нашата реномирана новинарка Соња Крамарска објавен во „Утрински весник“ на 12 септември:

„А(х) бре, Македонче. Кога само ќе помислиш колку знајни и незнајни пари се прелеале од твои во туѓи џебови, ти доаѓа да се запрашаш зошто ти била таква судбината да те водат такви политички елити. Една проста математика ќе каже дека во текот на нашиот живот на сите нам ни бил украден барем по еден стан, куќа и автомобил. Затоа тие имаат, а ние немаме, а не затоа што се попаметни и поспособни од нас или затоа што живееме во ’сиромашна‘ држава“.

(Авторот е архитект)

http://www.utrinski.mk/?ItemID=7FC3D1CAFEDF6B46ADC9B168C52C28C5

АРХИТЕКТУРАТА НА ВИСТИНАТА

Сања Раѓеновиќ-Јовановиќ, претседател на Асоцијата на архитектите на Македонија

Точно е дека архитектонската школа во Македонија е под влијание на модерната. Точно е дека се придржува на Атинската повелба од 1931 година, која претставува збир на препораки за изградба на градови какви што денес ги познаваме, која е револуционерна во потенцирањето на сложените потреби на градот и радикално подобрување на условите за живот, а бара и решавање на станбениот проблем на широките маси. Никој не открил топла вода кога ги гледа како „руски монтажни комплекси“, дури и на Корбизје западни реакционерни кругови гледале како на „тројански коњ на болшевизмот“.

Проблемите, недоразбирањата, дилемите, надметнувањата, дискусиите, критиките во архитектурата на професијата и архитектонската школа и' се познати. Точно е дека за да има прогрес во школата, учениците треба да се подобри од своите учители. За жал, кај нас тоа не се случи, особено после реформите во образованието и, се разбира, влегувањето на Болоња на универзитетот, за што Европа е виновна, нели.

Отпор кон грандиозност, јасни и чисти геометриски форми, симетрија, пропорција, негување на однос кон колевката на европската култура и архитектурата - Стара Грција, творечки, голем и рационален ум, нема. Историјата и архитектурата се многу сериозни науки. Првата е учителка на животот, а втората секогаш не' опкружува. „Архитектурата е уметност, користи техника за да предизвика емоција“ -Ренцо Пијано.

Можеме да се лутиме колку сакаме, но Скопје долго време било турска касаба, па полека почнало да прераснува во урбана балканска средина, па потоа во гратче по европски образец. Тоа почнало да се случува помеѓу двете светски војни кога е направен водоводот од Рашче, хидроцентралата „Матка“, болници, зоолошка градина, железничка станица (и денес од наведеното ништо немаме направено).

Новите сознанија за старо–новите корени не се купуваат на „пластичарската улица“ (тамо е поефтино) па се делат како ефттина бужутерија да сјае повеќе (ама не е злато се' што сјае). Никако да се научи лекцијата. Историја е сигурно нешто што треба да се почитува, не смее да се дозволи да се срамиме од својата историја. Трајче, Стојче, Страше, па и Сања, бидејќи кај нас скромноста често се поистоветува со уплашеност, а на исплашен човек се знае дека може се' да му се прави, не треба да бидат скромни. Треба да бидат горди, храбри и подготвени да се соочат со реалноста и да бидат свесни каде и на што припаѓаат. И се разбира, треба да се горди на својата припадност и да ја создаваат историјата дневно. Тука нема дилеми и несогласувања, постојат научни иснтитуции и многу литература како сведоштво на минати времиња, па макар замижал некој и на едно око, но пак забораваме дека историјата никогаш не простува.

Бајките се раскажуваат за деца, грубо кажано за се' уште несозреани, но тие за да допрат до целната група не се во оригиналната верзија, стигаат прочистени. Оригиналните бајки се сурови и брутални. Шарл Перо во 14. век прв ја запишал приказната за Црвенкапа, во оригиналната верзија волкот ги јаде и нејзе и баба и', без среќен крај.

Така е и со архитектурата. Таа претставува наука и толку сериозна и комплексна творба така што во неа импровизација; глумата, лагата е невозможно да опстојат. Тоа значи дека тезата „барокот и проектот ’Скопје 2014‘ еден ден ќе бидат историско наследство“ е невозможна. Се разбира дека постои срам и несогласување од историски интерпретации, но не и од историски вистини. Сигурно дека историјата треба постојано да се изучува и да се пронаоѓаат релевантни артефакти, веројатно е точно дека историјата ја пишуваат победниците. Па ај да победиме и ние еднаш, еве барем во фудбал. Не мора да сме светски шампиони, барем да се квалификуваме во таа трка. Овој пат навистина мислам дека ќе немаме ни алиби, како по обичај дека некој друг ни е виновен, а ние сме најдобри, најчесни, сите не' мразат и не' мачат, веројатно за инает, што знам.

Фер е да се признае дека Скопје било касаба, дека селективно после земјотресот се рушеле објекти и споменици од една причина, дека биле градени со лош квалитет и дека не било исплатливо нивното реновирање, а од побуди кои ако ги наведам сигурно ќе бидам правилно разбрана, но повторно нема да ви одговара.

После Втората светска војна многу малку области од човековото творештво доживуваат толку квалитетно и квантитетно унапредување како архитектурата и урбанизмот. Европа на срушени градови реагирала со творечка обнова. Југославија реагирала на сличен начин. Во Скопје е тоа уште поизразено поради катастрофалниот земјотрес. Важно е да се каже дека изградбата се случувала во земја која во добар дел немала ни искуство, ни кадар, како што имал поголемиот дел од Европа. Раководството на социјалистичка држава одлучило да реализира смел, сложен и скап проект за индустријализација, електрификација, регулација на реки, поврзување со автопатишта на една главно аграрна земја со голем дел селско население. Тоа население донесено во градовите требало да се смести во станбени населби кои биле урбанизирани, каде плански граделе за секоја од нив градинки, училишта, амбуланти, супермаркети, паркови, игралишта за деца, спортски сали (се' уште се во функција, нови и подобри нема). За разлика од останатите источни земји, југословенските (тука спаѓаат и македонските) архитекти не само што не го прифатиле т.н. соцреализам во архитектурата, туку биле и промотери на модерна архитектура. За мала земја ова е огромно сведоштво.

Архитектите во Југославија (се разбира тука спаѓаат и македонските) ја применувале Атинската повелба. Потврда за ова се и 12 европски градови (од кои 9 престолнини) кои биле домаќини на изложби на современа архитектура на Југославија. Модерната кај нас многумина ја сметале за потикнувачка. „Скопје 2014“ денес не може да се прифати ни како изложба од ААМ, евентуално само во Министерство за култура, каде посетителите пак ќе бидат доведени со уцена.

Постојат повеќе значајни меѓународни документи кои се однесуваат на прашањето на градовите, одржливиот развиток, планирањето, архитектурата. Атинската повелба е првиот, има и многу други Habitat I и Habitat II, Европска урбанистичка повелба на Советот на Европа, Лисабонска стратегија итн.

Се задржав на Атинската повелба како пионер и значаен документ врз кој се потпираат архитектонските школи, благодарение на неа вештината на планирање на просторот денеска е толку напред отидена.

Каде отишле парите од обновата на Скопје, кој со службена кола и државен бетон направил викендица е маѓепсан круг од кој нема излез. Кој го пошуми Водно, кој го насели, а кој ја исече шумата и го пренасели, знаат и птиците. Кој за багателни цени ги откупи општествените станови - па речиси сите. Некогашната моќна градежна оператива од Македонија градеше во СССР, Африка и Азија, не плоштадчиња на Трајче и Сања (па мој е, колку и на Трајче), Олимпиското село во Минхен на пример, комплекси во Русија слушајќи го Чајковски. Денес тие работници или возат такси или се без работа и седат дома гледајќи турски серии или се пред пензија и работат во „моќните“ компании за 9.000-11.000 денари плата. Тие исти градежни компании денес ги купија по багателни цени заедно со целиот нивни имот, деловни објекти, бетонски бази, градежни машини, но ја немаат моќта, можат само да глумат локалпатриоти.

Точно е дека „Скопје 2014“ остава без здив. Се прашуваш зар е можно ова, па ги триеш очите мислејќи дека си во лош сон. И пак е тука и си велиш - како дозволивме да ни се случи ова. Па после си велиш - толку е несериозно да не можеш да го сфатиш сериозно. Е сега уште ни преостана да снимаме сатирични документарци за изграденото, што веќе и го прават во регионот или перформанси како со ајкулите за што повторно известуваше регионот.

Судот на историјата не може дека го дочека бидејќи и конзерва од ЈНА има подолг рок на траење.

Штета што архитектурата не е филм, па ќе можеше да го исклучиме. Поразот мора да се прифати и признае, за да може да се победи.

http://www.utrinski.mk/?ItemID=CFDD816546348E448E661191A4E1557D

Интересен текст од Едвард Браун, напишан за неговата посета на Скопје и Косово во 1669 (на англиски): http://www.albanianhistory.net/texts/1669/

Скопље - Катастрофа и градилиште (Kнига за Скопје во PDF. Бесплатно преземете ја од линкот подолу.)

http://okno.mk/sites/default/files/Skoplje%20katastrofa%20i%20gradiliste.pdf

фамилија Рубен
http://grad.sk/articleout?cid=6256&l=59&scID=4092