ИНТЕРВЈУ: АКАДЕМИК ГЛИГОР КАНЕВЧЕ

Во стратегијата е предвидено дека треба да се насочиме и кон поефикасно искористување на домашниот јаглен и хидроенергијата и другите обновливи извори на енергија, природниот гас, а не ја отфрламе и опцијата за нуклеарна енергија

На Македонија до 2020 година и' се потребни речиси три милијарди евра инвестиции во енергетскиот систем.Ова е предвидено во Националната енергетска стратегија што ја изработи Македонската академија за науки и уметности, а Владата треба да ја разгледа на една од следните седници. Со академик Глигор Каневче разговаравме што ќе се случи ако не се остварат овие инвестиции?

- Ние ја разгледувавме и таа опција како сценарио во стратегијата. Со оглед дека ќе бидеме се' повеќе интегрирани во регионалниот пазар, можно е да се увезува и електрична енергија во поголеми количества. Меѓутоа, не верувам дека Македонија ќе може, со туѓо производство на енергија, да остварува толкав прилив на девизи кои ќе можат да го покријат дефицитот. Се чини дека треба навистина да се направат сите напори да се оствари стратегијата. Инаку, Македонија и сега е силно енергетски зависна, ги увезуваме сите потреби на нафта, на природен гас па и одредено количество на јаглен и електрична енергија. Тоа е навистина голем товар за трговскиот дефицит на земјата.

ПОТРЕБИТЕ ЌЕ РАСТАТ

* На што би требало најпрво да се посветиме?

- Треба веднаш да почнат акции во сите насоки. Најбитно е да почне процесот, затоа охрабрува оваа најава на владата за диверзификација на снабдувањето со енергија. Во стратегијата е предвидено дека треба да се насочиме и кон поефикасно искористување на домашниот јаглен и хидроенергијата и другите обновливи извори на енергија, природниот гас, а не ја отфрламе и опцијата за нуклеарна енергија. Прво, најзначајна е изградбата на голема термоелектрана-топлана на природен гас која ја гради „Топлификација“ со приватно партнерство во Скопје- Север веднаш до постојната топлана и која треба да биде во погон во 2010 година. Исто така слична таква електрана планира да изгради и ЕЛЕМ до 2014 година.

Овие две, заедно со една мала термоелектрана-топлана која се гради во скопската железарница, која исто така ќе биде готова до 2010 година, во потполност би ги задоволиле потребите од топлинска енергија во Скопје и на некој начин до 2015 година би ја намалиле во голем степен нашата увозна зависност од електрична енергија. Ако во меѓувреме се изгради и хидроцентралата „Бошков мост“, би стигнале да ги задоволуваме сами своите потреби во таа година. Е сега, потребите ќе растат со текот на времето и ќе има потреби од нови централи. Во тој период, меѓу 2015 и 2020 година, планираме да влезат во погон хидроцентралите „Чебрен“ и „Галиште“. Колку што сум јас запознаен, тендерот не е пропаднат меѓутоа требаше да се направат некои измени во условите. „Галиште“ е планирано да почне да работи во 2016 година заедно со „Луково Поле“, во 2017 година „Градец“ и во 2018 година- „Чебрен“. Сето тоа во зависност од зголемувањето на енергетските потреби. Во меѓувреме ќе биде довршена и „Света Петка“.

*Експертите предупредуваа дека во тендерските услови хидроцентралите „Чебрен“ и „Галиште“ се предимензионирани, дека се планира повеќе вода отколку што реално има во Црна Река. Колку е тоа точно?

- За Црна Река постојат повеќе мерења и типови на акумулации. Овие проекти произлегоа како некој оптимум од сето тоа. Секогаш има секоја варијанта предности и недостатоци. Едната од двете централи ќе биде реверзибилна централа, односно ќе има систем за враќање на водата и повторно користење, што ќе биде многу значајно за исполнување на очекувањата и одржување на стабилноста на системот. Ние имаме релативно мал број, но големи потрошувачи на електрична енергија. Така голем потрошувач кога ќе се вклучи или исклучи ствара големи разлики, нестабилност и проблеми. Поради тоа ќе мора и кај термоцентералите да се одржува одредена резерва за да се реагира во тие моменти. Друг проблем е тоа што кај нас постои голема разлика во потрошувачката на електрична енергија во текот на денот и во текот на ноќта. Токму во тој дел реверзибилната хидроцентрала ќе биде многу корисна оти ноќе кога немаме потреба од електрична енергија таа ќе троши, а дење кога треба, ќе произведува.

ПРИРОДЕН ГАС

* Гасификацијата во Македонија одамна се чека да заврши. Се зборува со години колку е потребна, но никако да заврши проектот. Сега Владата најави дека е избран консултант и се вршат подготовки. Во сред гасната криза кога цела Европа патеше, Македонија беше поштедена од големи последици бидејќи е неразвиена. Зошто е толку битна гасификацијата?

- Природниот гас е далеку најблагородно гориво од сите фосилни горива. И тоа од повеќе аспекти. Прво, од еколошка гледна точка природниот гас е чисто гориво и испушта многу низок степен на штетни материи, а сулфурот е сведен практично на нула. Од таа причина многу е згоден за користење во урбана средина. Гасоводот во Македонија е изграден, но не создадовме дистрибутивна мрежа и не изградивме термоцентрали-топлани до сега од проста причина што електричната енергија кај нас беше многу евтина. Дури и топланите кои имаа можност да паралелно користат и природен гас и мазут, во далеку поголем степен го користеа мазутот. Гасификацијата на градовите, односно изградбата на дистрибутивна мрежа не е едноставна работа. Тоа е една макотрпна работа за која ќе мора да се најде некој стратегиски партнер, голема компанија, која ќе биде заинтересирана да ја финансира изградбата. Како што знаете, почнаа првичните процеси во неколку градови.

 Во Скопје се оформи акционерско друштво кое ќе треба да ја води акцијата и избравме одбор на директори каде јас сум претседател. Ние испративме писма со намери до повеќе компании и домашни и странски и се јавија неколку заинтересирани, меѓутоа сето тоа сега се совпадна со светската економска криза и акцијата е малку стопирана и одложена. Сепак, проектот останува и тоа сигурно ќе се заврши со економска оправданост. А ние, во стратегијата планираме покрај изградба на дистрибутивна мрежа во градовите кои се поврзани со постојниот магистрален гасовод, да се продолжи со изградба со главните водови и кон Тетово и кон Велес, Неготино, Битола и Охрид. Од економски аспект, еден од најголемите проблеми кај нас е користењето на електричната енергија за греење и за загревање на вода. Околу 18 отсто од електричната енергија која се користи во домовите се употребува за нивно загревање, но голем дел од нашите градови немаат друга алтернатива.

ДОМАШНА НУКЛЕАРКА

* Колкави се потребите на Македонија за природен гас и како очекувате да се развиваат?

- Има потреба од природен гас и повеќе отколку што поддржува сегашниот капацитет на магистралниот гасовод. Веќе се работи на регионално поврзување преку еден план за нов гасовод кој што ќе може да се снабдува со гас од различни извори за да не се случи повторно гасна криза. Има повеќе најави за големи гасоводи во соседството, како Јужен поток, Набуко, Син поток, Бел поток и други. Се појави и можноста да се користи транспорт во течна состојба со бродови и истовар во блиски пристаништа. Сите овие гасоводи ја заобиколија Македонија за жал. Затоа, Македонија мора да се поврзе во планираниот регионален гасовод. Србија успеа да направи договор со Русија за продажба на Нафтената Индустрија на Србија (НИС) во кој го приклучија договорот за изградба на гасовод и големи инвестиции. Бугарите многу добро стојат во тој план и тие се главната раскрсница на Балканот. Успеаја да водат мудра политика и со Европската унија и со Русија. Грција исто така успеа да воспостави многу добри односи со Русите. Вештината е во паралелно добрите односи и на тоа поле мораме ние да се подобриме. 

* Бугарија веќе почна да гради втора нуклеарка, два реактора се уште работат во Козлодуј, а сега се гради и Белене која треба да почне да работи за пет шест години. Нуклеарка најави и Албанија заедно со Хрватска, претходно и Грција, Словенија ја има Кршко, а сега и Македонија не ја отфрла оваа можност. Првото прашање е дали се можни толку нуклеарни централи на толку мал простор. И второ дали Македонија има такви услови за своја нуклеарна централа?

- Грците сигурно дека имаат потреба од повеќе енергија. Албанија и Хрватска најавија дека нуклеарката ќе ја градат заедно и ќе ја поделат енергијата. Ние, во нашиот план предвидуваме нуклеарката да почне да работи по 2025 година. Таа би била на некој начин алтернатива на можните термоцентрали на јаглен со подземен коп. Може да се случи цената која што треба да се плати за испуштање на стакленичките гасови од централите на јаглен да биде превисока за да тие можат економски да опстојуваат. Во таков случај, нуклеарката би била спас. Значи, овие планови многу ќе зависат од сценаријата во светот и Европа за намалување на стакленичките гасови според протоколот од Кјото. Ние сигурно до тогаш ќе бидеме во ЕУ и ќе мора да ги исполниме обврските. Со оглед на тоа дека денес периодот за изградба на нуклеарните централи е многу долг, преку 15 години од првичните акции. За да може македонската нуклеарка по 2025 година да работи ние мораме да започнеме со активностите сега.

* Дали е исклучена можноста Македонија да се вклучи со инвестиција во бугарската НЦ „Белене“?

- Во случајот со „Белене“ повеќе се работеше за желба на некои политичари од Бугарија отколку реалност. Бугарија ја заврши финансиската конструкција на проектот со тоа што државата задржа 51 отсто од сопственоста, а 49 отсто му отстапи на инвеститорот РВЕ. Тука не остана простор за трет инвеститор. А, да откупувате струја со однапред дадени пари треба да бидете многу богата земја. Ние сега не сме во можност да платиме за струја што би ја добиле за пет години.Изградба на домашна нуклеарка ќе значи ангажирање голем број наши фирми. Се работи за армија луѓе при изградбата плус приближно еден вработен на еден мегават моќност што значи уште 1.000 вработени во нуклеарната централа. Затоа предност има домашната нуклеарка. Ако градиме нуклеарна централа, таа најверојатно ќе биде во Мариово, затоа што тој терен е многу поволен и од сеизмички и од аспект на населеност.

БУГАРСКИОТ ХОЛДИНГ СО АМБИЦИОЗНИ ПЛАНОВИ ЗА РЕГИОНОТ

БЕХ планира енергетска експанзија во Македонија

Бугарскиот енергетски холдинг (БЕХ) планира експанзија на енергетскиот пазар во Македонија, а потоа и во останатите земји во регионот. Претставници на компанијата објавуваат дека цел на БЕХ е во следните неколку години да стане регионален лидер во овој сектор.
-Според планираното инвестициите ќе се реализираат преку заеднички претпријатија. БЕХ во иднина има намера да учествува и во програми за истражување на гасни наоѓалишта во земји, кои се богати со тој енергенс - изјавила Галина Тошева, директор на бугарската компанија.

БЕХ прво ќе се насочи кон македонскиот пазар, а потоа ќе тргне кон другите земји од југоисточна Европа. Пазарите во Албанија и во Србија се планирани за подоцната фаза на проширување.
-Кога станува збор за регионот, тоа значи прво Македонија, а потоа и Албанија. Србија исто така би можела да се најде во фокусот на фирмата - рекла Тошева, која македонскиот пазар го оценила како многу интересен, со оглед на брзиот развој на енергетскиот сектор и фактот дека македонските власти најавија тендери за хидроелектрани.

Во Македонија, БЕХ планира и ангажирање во секторот за гас. Лани "Булгаргас холдинг", кој подоцна стана дел од БЕХ, објави дека со француската фирма "Далкиа" планира заедничко учество во проект во сектор за гас во Македонија, вреден 100 милиони евра.

Паралелно со ширењето во регионот, БЕХ во Бугарија планира реализација на проекти вредни околу 900 милиони евра, во следните 2-3 години. Дел од тие проекти се изградба на гасовод меѓу Бугарија и Грција, во вредност од 125 милиони евра, гасовод меѓу Бугарија и Романија вреден 30 милиони евра, како и терминал за течен природен гас, вреден околу 500 милиони евра. Исто така најавите се дека БЕХ ќе се концентрира и на стратешки проекти, како што се 3.300 километри долгиот гасовод "Набуко", потоа на гасоводот "Јужен поток" и на изградбата на нуклераната електрана "Белене".

За 2009 година, бугарската енергетска компанија планира консолидиран приход од околу 3 милијарди евра.

ТВ Алфа: МАНУ предлага дури и нуклеарка за да имаме струја

Министерството за економија годинава ќе потроши 650.000 евра за испитување на локации каде би можело во наредниот период да се експлоатира јаглен за производство на струја. Според Програмата за детални геолошки истражувања на минерални суровини за производство на електрична енергија во 2009 година, која министерот за економија, Фатмир Бесими ја претстави на последната владина седница, испитувањата ќе се вршат за веќе постојни наоѓалишта како што се Суводол и Брод Гнеотино, кои во моментов се под концесија на ЕЛЕМ и се експлоатираат за потребите на ТЕЦ Битола, како и наоѓалиштата Живојно и Лавци.
- Во наоѓалиштето Неготино, ЕЛЕМ ќе испитува колкави количини јаглен има за потребите на неготинската термоцентрала. Во наоѓалиштето Буковјани ќе се испитува јаглен за потребите на ТЕЦ Осломеј. Министерството за економија ќе врши испитување на наоѓалиштето Страгомиште, како и колкави количини на јаглен има во Делчево и Пехчево за потребите на евентуално некоја нова мала термоцентрала - вели Бесими.

Предвидени се и испитувања на наоѓалишта на јаглен за потребите на индустријата, односно за широка потрошувачка. Такви се детектирани три наоѓалишта - во Катланово, Искупштина и во Берово.
- Согласно проценките, предвидено е во текот на 2009 година да се вршат истражувања во сите овие наоѓалишта со што ќе имаме јасна слика за тоа колкав е нивниот капацитет и евентуалната нивна корисност за продолжување на векот на траење на постојните термоцентрали и евентуално отворање на нови капацитети во земјава. За оваа намена досега имаме обезбедено 22,7 милиони денари, а дополнително ни се потребни уште 17,9 милиони денари - вели Бесими.

20 милиони денари за свеќите да се заменат со светилки
Владата и во текот на оваа година ќе продолжи со електрификација на селата каде се уште жителите користат свеќи за осветлување. Според министерот за економија, Фатмир Бесими, за оваа намена се издвоени 20 милиони денари буџетски пари, но дополнително ќе се утврдува за кои локации и за кои села ќе бидат потрошени.

За вицепремиерот Зоран Ставрески, носењето струја до секој дом и во секое село во земјава е приоритет на Владата. Според него, потребна е подлабока анализа уште колку села има во државата што не се електрифицирани.
- Можеби треба да се донесе политичка одлука за ова прашање. Најпрво Министерството за економија треба да ни подготви информација колку села се и колку чинат трошоците за електрификација и тоа да го ставиме како еден од приоритетите на Владата при распределбата на средства за следните буџети. Овој процес мора да го завршиме за да нема повеќе село во Македонија што ќе остане без струја - смета Ставрески.

Реализацијата е неизвесна поради страв од загадување на животната средина

ШТИП - Англиската групација „Вирвољ“ е подготвена да инвестира 30 милиони евра во изградба на најсовремена регионална депонија во источниот дел на земјава. Во оваа современа фабрика отпадоците би се претворале во топлинска енергија која може да се користи за греење станови. Сепак, реализацијата е неизвесна поради страв од загадување на животната средина. Ниту една општина од Брегалничкиот регион не сака депонија на свое подрачје, па затоа и не е избрана локација.

Идејата за проектот „Регионална депонија“ кај локалните власти на Штип, пред новогодишните празници ја образложи директорот на англиската групација, Крис Прат. Тој појасни дека ја имале предвид студијата која за регионалната депонија, која своевремено ја подготвиле општините од истокот.

„Ние сме конгломерат од повеќе фирми кои го здружија капиталот и знаењето во рециклажа на отпадот. Слични инвестиции реализиравме во Англија, Франција, Шпанија. Наша цел е да ја елиминираме концентрацијата на секаков вид отпад и, секако, од тоа да правиме профит. Тука го гледаме двостраниот интерес - општините да се ослободат од отпадот, а ние да произведуваме чиста енергија од отпад“, изјави Крис Прат.

Првиот човек на „Вирвољ“ потенцира дека депонијата е, всушност, најсовремена фабрика за трансформација на сите видови отпадоци во топлинска енергија. Услов за да се гради таков капацитет е регионот да има отпадок од 150.000 тони на годишно ниво. Брегалничкиот регион го исполнува тој услов. Прат вели дека топлинската енергија ќе може да се употребува за затоплување станбени и деловни објекти.

„Подготвени сме проектот да го реализираме како јавно-приватно партнерство. Наша обврска ќе биде целосно да го финансираме проектот, а општините да обезбедат услови за собирање и транспортирање на отпадот", потенцира Прат.

Според него, депонијата ништо и никого не загадува, а просторот околу неа ќе личел на цветна градина. "Вирвољ" имала готов проект и во оваа работа сакала да инвестира 30 милиони евра.

„Станува збор за успешно менаџирање со отпадот, нешто што во светот во кој свеста еколошки се' повеќе се развива е од поголемо значење. Во таа смисла ние сме подготвени да работиме со регионот и Општина Штип како негов центар", вели Крис Прат.

Сепак, тука има еден голем проблем. Имено, општините од регионот цели пет години не можат да се договорат каде да биде депонијата. Имаше повеќе локации, последната во Општина Карбинци, но таму се побуни населението. Всушност, регионалната депонија никој не ја сака во својот атар. И тоа се' поради фактот што населението нема информации за каков вид депонија станува збор, а смета дека тоа е извор на големо загадување.

Да се искористат обновливите извори на енергија