Хидроелектрани

„Чебрен“ и „Галиште“ надеж и перспектива на Мариово

Земјиштето крај акумулациите што ќе се создадат достигнува цена и до 20 евра

Виктор Цветаноски

ВИТОЛИШТЕ – БЕШИШТЕ - Сите надежи на жителите од Мариово се свртени кон изградбата на „Чебрен“ и „Галиште“ и тие очекуваат хидроцентралите колку-толку да го вратат животот во нивните села кои веќе се изумрени или се' уште живуркаат со малку душа. „Со нивната изградба, ако ништо друго, дневно во некои од селава ќе поминуваат луѓе, ќе купат нешто од селските продавници, од сточарите сирење, јагне или теле, а од пчеларите мед. Што е уште поважно, ќе имаме многу вода која ќе го освежи нашиот сушен крај и ќе ја смени климата. Сигурно ќе имаме шанса да ловиме во езерата. А Црна е богата со риби“, вели Стојко Пашовски, кој никогаш не си заминал од родното Витолиште.

Мариовци се сигурни дека најголемата македонска инвестиција од најмалку милијарда евра ќе биде вложена во нивното Мариово, до сега заборавено од Господ и од луѓето. Поснаодливите, тие кои знаат дека изградбата на акумулациите носи благодат, веќе се подготвуваат. Луѓе однадвор кои се добро информирани до каде ќе стасаат водите на езерата веќе почнале да купуваат земја во нивна близина за изградба на викендички.

Селаните од Бешиште тврдат дека земјата крај акумулациите што ќе се создадат допрва веќе достигнала цена од десет до дваесет евра за квадрат, во зависност на кое место се наоѓа. Еден прилепчанец се сетил прв и купил големи површини по багателна цена и сигурно ќе препродава плацови за викенд-куќички и ќе заработи многу пари, зашто од речиси цела Македонија имало луѓе кои се интересирале да имаат свое катче во Мариово.

Акумулацијата за хидроцентралата „Чебрен“ ќе покрие дел од синорот на Бешиште, Зовиќ, Чаниште, Рапеш и Маково. Под вода ќе се најде и манастирот во кој засега никој не живее и до кој не може да се стаса со возило. Велат некогаш бил многу богат манастир, имал плодни ниви крај Црна и четири воденици.

Браната ќе биде висока 187 метри, а бешиштани очекуваат со започнувањето на изградбата на „Чебрен“, многу да добие нивното село, зашто сметаат дека кај нив ќе бидат базите и за изградба на браната ќе се користат материјали од нивниот синор. А таму каде што ќе работат луѓе, ќе има и живот. Мерењата до каде ќе стаса акумулацијата се вршеле пред шест години. Тогаш се предвидувало со патишта да се поврзат сите села, а главниот пат да поминува преку Бешиште. Сметаат дека новите инвеститори немаат причина многу да ги менуваат основните проекти.

Витолиште, центарот на прилепскиот дел на Мариово, се наоѓа меѓу двете акумулации, но за него од поголема полза ќе биде поблиската – „Галиште“, која ќе ги поплави викендичките во близина на мостот на Црна над кој водата ќе се искачи повеќе од 10 метри височина. Се планирало да се изгради викенд-населба со 29 куќички, но по добрите вести се' се одложува за подоцна.

Во Мариово, кое сите овие години умира полека, секој ден се згаснува по некое огниште. Стојан Ристески, кој три дена е матичар во Витолиште, а два во Дуње, тоа го поткрепува со конкретни бројки. Вели дека од поодамна не запишал во книгите новородени деца. За време на дваесетината години, колку што работи како матичар во Мариово, имал запишано само две деца. „Порано имаше по некое венчавање, ама сега дали има едно или две годишно. Умирањата се најчести“, вели тој.

А така не била во минатото. Од книгите што ги разгледувал видел дека од 1925 до 1975 година само во прилепскиот дел на Мариово имало запишано 17.000 новороденчиња. Од седумдесеттите години досега, тој број не е поголем од неколку стотини. „Сега во 14 села на прилепско Мариово живеат меѓу 400 и 450 жители. Во три од нив нема ниту еден човек, пред згаснување се уште две-три села, во кои има по неколку души, во две села живеат по десетина луѓе, но и на нив им се гледа крајот“, констатира Ристоски.

Во селската продавница во Витолиште разговараат Стојко Крајоски, Стојан и Стојко Пашовски. Велат, половина Мариовци се викаат Стојан или Стојко и се' додека има Стојковци и Стојановци, Мариово ќе постои. Центарот на поранешната Витолишка општина сега има стотина жители, главно старци. Тие се жалат дека многу поубаво им било кога била општината, зашто често им помагала во решавањето на проблемите на селото. „Без неа немаме ништо. Еве сега имаме дефекти на водоводот, а пари немаме да го поправиме. Ако беше општината, таа ќе ни го решеше проблемот. Вака при водовод, останавме без вода“, велат тие.

Во Витолишта луѓето живеат, главно, од сточарство, а за земјоделство нема услови, бидејќи немаат вода за наводнување. „Дури немаме вода ни за стоката. Имаме една чешма во близина на селото и таму ја тераме да се напојува. Да ни направеа неколку мали езерца, проблемот ќе беше решен. Јас чувам стотина крави од стара сорта буша. Исто по толку имаат уште четворица говедари. Ама месото тешко го продаваме. Увезуваат од странство, а нашето останува. Ни велат потемнувале, а тие што купуваат знаат дека е многу поквалитетно од увозното. Своевремено, во бивша Југославија, ни го земаше ’Подравка‘ од Копривница и со него ја правеше запршката за гулашот, бидејќи беше подобро од сите други меса“, вели Стојко Пашовски.

Добитокот и шесте помали фирми за мермер кои вработуваат по петнаесетина работници се сето стопанство на мариовскиот крај. Се отвораат перспективи и за развој на селскиот туризам. Во Витолиште за малку пари се купуваат стари куќи. Прилепчанка која живеела во Скопје веќе купила 5-6 куќи и била подготвена да плати за секој стар објект што сакале да го продадат. Зошто ќе ги користи, за препродавање или за селски туризам, во Витолишта никој засега не знае да каже.