Технички Речник

Која е разликата помеѓу она што ние го викаме „Охридска куќа“, „Крушевска куќа“ или пак само „Македонска куќа“ и она што во архитектурата се нарекува Бугарска национална преродба

10.  БЕМА  – (види и амвон) Апсидална платформа; Поткрената платформа на презвутериумот, обично за еден или повеќе степеника; преградено место за Свештеници, особено за Владичкиот Трон   (коине: βημα – степеник, возвишување )   [1]

11.  БИФОРА  – (види и мено или трифора) Дводелен прозор; два полукружно оформени отвори, разделени со мено,   (лат.: biforate)   ваквите лачни базиликални прозорци можеле да бидат и монофори , трифори , квадрифори итн.   [1] [2] [3] [4] [5] [6]

12.  БОРДУРА  – (види и фреска)  Декоративна лента. перваз, лента, венец, пораб, рамка, обично во боја, која ја раздвојува композицијата, односно сцените, во фреско-живописаните храмови.   (фр.: bordure)   [1] [2] [3] [4] [5] [6]

13.  ДЕАМБУЛАТОРИУМ  – (види и олтар или прзвитериум) Простор, ходник, за опколување на Олтарот.   [1]

14.  ЃАКОНИКон  – (види скевофилакион или пастофорија или проскомидија) Јужен дел на олтарскиот простор во кој се чуваат одредени црковни предмети;  вдлабнување во ѕидот или засебна просторија на десната страна од Светиот Престол - Олтарот, во која се чуваат Светите Садови, одеждите на Свештенството. Првобитно маса а подоцна просторија, кај раноХристијанската базилика лоциран во нартексот, а покасно во презвитериумот т.е. Светиот Олтар каде во северната апсидална ниша е проскомидијата а паралелно во јужната апсидална ниша е ѓакониконот. (коине: διακονικον - служи, прислужува) просторија за Божјите слуги - Свештените лица.

15.  ЕКСОНАРТЕКС  – (види и ендонартекс или нартекс ) Егзонартекс, Надворешна припрата, надворешен страничен нартекс, долга и тесна просторија со иста форма како нартексот, може да биде и негово предворје.   (коине: έξω ναρϑηξ - пред нартекс, надворешен нартекс)   [1]

16.  ЕМПОРА  – Галерија, галерии, балкони на спрат, над бочните кораби од наосот или над нартексот, денес најчесто простор за хор.   (коине: εμπορα)   [1] [2] [3] [4]

17.  ЕНДОНАРТЕКС  – (види и ексонартекс или нартекс) Внатрешен нартекс, странична припрата, страничен влез во главниот брод- наосот; анекс, доѕидани простории.

18.  ЕПИСТИЛ  – Исто што и архитрав, греда што се монтира - епи, врз, стилос столбот (столбовите на колонадата);   (коине: επιστολις - столб)

19.  ИКОНОСТАС  – Олтарна рамка за Икони; Преграда во храмот помеѓу Олтарот и Наосот т.е. помеѓу просторот за Свештеници и Верници. Првобитните иконостаси биле камени и во форма на ниски олтарски прегради (темплон), а подоцна високи и дрвени. најчесто украсени со резбани мотиви и сцени;   (коине: εἰκών - икона и στάσις - стабилен)   [1] [2] [3]   

30.  КОЛОНАДА  – (види и столб) Низа од столбови помеѓу централниот брод и страничните крила, кои носат архитрав,  по 6 век се заменуваат со аркади т.е. ѕидани столпци со арки, период кога почнува масовно да се применува сферата  и кругот како неизоставна симболика на Христијанството преку куполи, сводови, арки, ниши   (лат.: columna - столб)   [1] [2] [3] [4]           

31.  КОЛОНЕТА  – (види и мено) Столбче, столбец помеѓу деловите на дупли прозори на порталите, на ивиците на тамбурот кубето и апсидите.   [1] [2] [3]

32.  КОМПЛУВИЈ  – Квадратен отвор над атриумот кај раноХристијанските базилики  низ кој влегува светлина или врне дожд. Спротивно доле е имплувиј.   [1] [2]

33.  КОНЗОЛА  – Камен испуст на фасада на градба која го зафаќа од доле и го носи горниот дел; најчесто потпирач на лак или фигура.   (фр.: console)   [1] [2] [3] [4] [5]

34.  КОНТРАФОР  – Надворешен ѕиден потпор кај базиликите, за растоварување на притисикот од сводовите.   (анг.: countereffort)   [1] [2] [3]            

35.  КОНХА  – (види и апсида или ниша (разлика во етимологијата на името)) Полускалесто оформен покрив на апсидалните ниши, школка,  претежно се однесува на полукалотата(полукупола) на апсидите; Полукружна ниша полукружно надградена со полукалота - полукупола. Зона за премин, влез во небесните води; Кружна статична ниша, обично конхите-нишите носат или монофора или бифора   (коине: κόγχη - школка, ниша )   [1] 

36.  КОРДОНСКИ ВЕНЕЦ  – Венец од различен профил кој хоризонтално ја дели фасадата.   (фр. cordon - гајтан, врвка)   [1]      

37.  КОРНИЗ  – Стреа, Издадени декорации врз первазот чија намена е да ја одбиваат дождовницата, кај не'класичните градби  попознат како симс   [1] [2]

38.  КРИНЕ  – (види фиала) Извор, име за кружно оформен бунар за вода среде атриумот   (коине: κρηνη - извор)   [1] [2]

39.  КРИПТА  – Подземна засводена просторија под Црква или капела во која се погребуваат заслужни личности.   (коине: κρυπτη - скриена)   [1] [2] [3]         

50.  НАОС  – Главен, централен дел на внатрешноста на Храмот. Навис, брод, кораб, лаѓа, овој простор символизира кораб на Христијанското спасение кон Вечниот Живот во Небесната Рајска Градина, со кој управуваат Седумте Христијански Тајни (сакраменти).   (коине: ναός - храм, брод на животот)   [1]

51.  НАРТЕКС  – (види и ендо и ексонартекс или припрата) Предпростор внатрешен западен влез на Црква, предворје – предверие на наосот; тесно, квадратно предворје кое води во главниот брод на Црквата; Припрата; Тесна и долга просторија во која престојуваат огласените (катихумени). Често во нартексот се наоѓаат скалите за горната галерија во која се влегува во двете галерии надстраничните кораби.  (коине: ναρϑηξ)  кај раноХристијанските базилики тоа е атриум, отворено предворје.   [1]

52.  НИША  – (види апсида или конха или лунета (разлика во етимологијата на името)) Помала апсида, првенствено се однесува на полукружниот апсидален ѕид, но и на полукружна вдлабнатина во ѕид над прозор или врата - лунета  (фр.: niche - гнездо)

53.  ОЛТАР  – (види и апсида или презвитериум) Светилиште, презвитериум, простор каде се извршуваат литургиските обреди; Олтарот симболично е премин кон Рај, и се наоѓа на Исток,  затоа и главната порта на иконостасот се нарекува исто така „Порта на Рајот„ (Рајски - Царски Двери); кај раноХристијанските базилики е составен од презвитериум(предворје на рајската градина) и олтарна апсида(рајска градина, канал преку кој Господ Исус Христос се вознесува кон Царството Небесно (симболично куполата)), додека денес презвитериумот изостанува, и единствено презвитеријално место е Светиот Олтар. Презвитериумот бил на бема (за скала повисока платформа од централниот кораб),  додека Олтарот, како и денес,  е подигнат на апсидалната платформа (која е уште повисока од бемата за една, три или повеќе скали);  во Олтарот централно место завзема Чесната Трпеза која ја претставува масата од последната вечера (Тајната Вечера) на Господ Исус Христос и Светите Апостоли, на неа се осветуваат Светите Дарови (Причесната), Лебот и Виното (Телото и Крвта Господови), главниот литургиски обред по кој се исполнува Светата Тајна на Евхаристијата, причестување на Правоверните Христијани. Формата на горната плоча на трпезата од раноХристијанските базилики па се до денес се сретнува во повеќи облици како сигма (полукружна форма, заоблена на источната, а правоаголна на западната страна),  четвртаста, кружна или правоаголно-саркофагоидна. Како дел од самиот Олтар се издвојуваат два простора или простории: северно е проскомидијата а јужно ѓакониконот.   (лат.: altus - високо)   [1] [2] [3]

54.  ПАНДАНТИВ  – Триаголен сегмент од сфера; Сверен триаголник над сите четири агли во квадратен простор, служи за да се овозможи премин во кружната основа на кубето, или тамбурот на кубето.  [1]  може да биде и одреден сегмент со полукалота доколку арките се повнатрешно поставени во однос на кубето или тамбурот на кубето - „конкавна ниша„   (анг.: pendentive)   [1] [2] [3] [4]

55.  ПАРАКЛИС  – Капела присоединета на Црквата или вклопена в неа; има посебна намена (пр. служи како крстилница, за помали или поусрдни Молитви и Богослужби) ; исто што и Капела или Ораториум (коине: παράκλις од (παρακ - exhorted) - потикнува, по усрдно)

56.  ПАСТОФОРИЈА  – (види ѓаконикон или проскомидија) Во раноХристијанските и византиските Цркви заедничко име за преѕидани простории на олтарската апсида. Ѓакониконот и Проскомидијата се Пастофории (пастофорија). Тие се симетрично поставени во Олтарот т.е. олтарните апсиди на страничните кораби, кои завршуваат во Светиот Олтар. Пастофориите претежно се јавуваат кај византиските базилики   (коине: παστός - додатно и φόρος - носи)

57. ПЕВНИЦА  – Може да биде и во бочните апсиди, а може да биде и крената на столб или на самиот ѕид т.е. Пулпитум или Аналој.   [1] [2] [3]

58.  ПЕЛТА  – Декоративен орнамент во вид на полукружен штит, над портите и прозорите кој за разлика од лунетата   (коине: πέλτη - полуотворен штит за копје на фалангата)   [1] [2] [3]

59.  ПЕРИСТЕРИОН  – Име за воздушниот простор под балдахинот,  до Олтарната Трпеза, тука од балдахинот висел сребрен или златен гулаб – символ на Светиот Дух кој слегува од Небото, денес се среќава и ноево јајце. (коине: περιστέριόν - гулаб)