Сеизмологија

УСПЕШНА ПРОВЕРКА НА ОРИГИНАЛНА МАКЕДОНСКА ИНОВАЦИЈА

„Воден душек“ штити од земјотреси

На моделот на црквата „Свети Никола“ од Псача, заштитена со македонска иновација, немаше ниту пукнатина по симулираниот земјотрес кој направил катастрофа во Црна Гора во 1979 година

Освен што се поместуваше по десетина сантиметри лево-десно, немаше никакви други последици за макетата на црквата

Моделот на црквата „Свети Никола“ од Псача, Крива Паланка, на сеизмичката платформа вчера се тресеше на земјотресот од девет степени според Меркалиевата скала. Земјотресот, кој со ваква силина во 1979 година направи катастрофа на црногорското крајбрежие, сега не успеа да направи ниту една пукнатина. Освен што се поместуваше по десетина сантиметри лево-десно, што беше очекувано, немаше никакви други последици за објектот. Ваква успешна проверка вчера во скопскиот Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија помина оригиналната македонска иновација наречена „воден душек“, со која сите видови објекти максимално се заштитуваат и од најсилните земјотреси. Освен тоа, пронајдокот овозможува целиот објект да може да се врти околу сопствената оска, така што влезот во објектот може да биде на источната страна, а другпат на западна, северна или јужна. Оригиналното решение на авторите Љубомир Ташков, Мирче Кокалевски и Антим Антимовски, кое досега беше тестирано на резервоар за течности, сега беше проверено врз верски објект. Тоа е направено во рамките на европскиот проект ПРОХИТЕК, чија цел е да ја унапреди заштита од земјотреси на културно-историски споменици. Во овој проект се вклучени 15 универзитети од 12 европски и медитерански земји и решенијата што досега се проверувани сигурно ќе најдат примена. Во скопски ИЗИИС досега беа испитани можностите за заштита на уште две методи - реверзибилна метода врз моделот на Мустафа-пашина џамија од Скопје и од катедралата Фосанова од местото Инверно во близина на Рим, Италија.

ЗАПРЕНО РАЗУРНУВАЊЕ

Мирче Кокалевски, еден од авторите на иновацијата, објаснува дека „водениот душек“, односно, течен слој што се инсталира помеѓу подлогата и објектот, успева да ги елиминира разорните сили и енергија, кои при земјотресот го уриваат објектот. Едноставно, не постои повеќе директна поврзаност на објектот со подлогата. Тој „плива“ на душекот и кога има потрес само се поместува лево-десно. Објектите на кои ќе се инсталираат ваквите „душеци“ може да ги издржат и најсилните земјотреси што досега се случија на земјата - вели тој.Иноваторите објаснуваат дека методата многу лесно се применува при градбата на објектите.Кога ќе се направи првата, темелна плоча, на која почива објектот, се прави уште една, и обрач околу нив кој има ја држи течноста. Потоа, објектот продолжува да се гради со многу помали трошоци. Односно, не е потребно да се вградуваат железо и цементот колку што досега беше потребно. Пресметавме дека цената на градбата на објектите може да биде и до 30 отсто поевтина отколку со досегашните методи - објаснува инженерот Љупчо Ташков.Но, овој пронајдок, кој во 2001 година беше прогласен за патент на годината во нашата земја и кој на саемот за иновации „Еурека“ во Брисел доби сребрен, а во Сеул - златен медал, засега е неискористен. Иако теоретски е научно поткрепено и практично проверено, досега никој во земјата не се заинтересирал за примена на иновацијата при градбата на објектите. Ми се чини дека постои страв и навика фирмите да градат на класичен начин, како досега. Тоа треба да се менува - изјави Кокалевски.

БЕЗГРАНИЧНА ПРИМЕНА

Професор Федерико Малоцани од италијанскиот универзитет „Федерико Секондо“ од Неапол, кој е и главен координатор на проектот, вчера изрази задоволство од тестирањето на македонската иновација.Се радувам што истражувањата ќе се потврдат со овој проект. Ова е важен проект со широка примена и македонскиот удел во него е значаен. Најважните практични истражувања се спроведени тука. На огромен број културно-историски споменици им е потребна заштита. Овој и другите пронајдоци ќе имаат голема примена - истакна професор Малоцани. Авторите укажуваат дека наспроти сите квалитети, нивната иновација досега не добила никаква поткрепа.Не добивме никаква помош од државата за афирмација на пронајдокот, кој би можел да стане и македонски бренд. Зошто државата да не застане зад иновација што може да стане нешто по што Македонија ќе се препознава во светот? - укажа Ташков.Оригиналните и единствени решенија до кои дошле македонски иноватори се' уште лежат во фиоки или се применети само во мал број случаи. Слична судбина имаат околу 200 нови пронајдоци, колку што во просек годишно се презентираат во земјава, од околу 3.000 иноватори. Најмногу од нив остануваат без шанси за масовно производство. Македонските иноватори во последните 15 години освоиле 44 златни, 23 сребрени и 10 бронзени медали на врвни светски саеми на иновации во Брисел, Женева, Мароко и во други светски метрополи.

Дневник

Во рамките на европскиот проект за заштита на културно-историските споменици од земјотреси што се спроведуваше четири годиони, тестирани се три иновации применети на модели на црквата „Свети Никола“ во Псача, на Мустфапашината џамија во Скопје и на катедралаата „Фосанова“ во италија. Базната изолација со вода, изум на македонски стручњаци, црквата во Псача ја направи неуништлива на најсилниот земјотрес што се случил во светот.

ТЕСТИРАЊА НА СЕИЗМИЧКА ПЛАТФОРМА ВО ИЗИИС

Со нови темели, таканаречени „воден душек”, кои се македонска иновација од 2001 година, црквата „Свети Никола”во Псача, Крива Паланка, не може да ја оштети ниту најсилниот земјотрес што досега се случил во светот. Пробата направена на платформа во Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија - ИЗИИС покажа дека вака базно изолирана оваа византиска црква од 16 век без ниту најмала пукнатина издржува реален земјотрес, за кој како репер е земен оној со интензитет од девет Меркалиеви степени, кој направи пустош во Петровац, Црна Гора, во 1979 година. Експертите од ИЗИИС се уверени дека и многу поголеми возбуди не би предизвикале ниту една пукнатина. Без базната изолација овој објект, онаков каков што е сега, според тестирањето на платформата во Институтот, првите оштетувања ги доби на земјотрес со четири пати помал интензитет од оној во Петровац.

Тестот на црквата во Псача е само дел од европскиот проект ПРОХИТЕК- „Сеизмичка заштита на културно-историските споменици со примена на реверзибилни мешовити технологии”, финансиран со три милиони евра од Европската комисија. Од овој проект, во кој се вклучени 12 земји и по четири години спроведување треба да заврши на 30 септември, произлегоа уште две иновации за заштита од земјотреси на културно-историските споменици, кои ги „положија” тестовите во ИЗИИС. Едната, наречена повратна технологија, беше проверена на макета на Мустафапашината џамија во Скопје, а другата, висока технологија на жици со голема носивост, на модел на катедралата „Фосанова” во местото Инверно, 60 километри јужно од Рим. Учесниците во проектот велат дека не вршеле истражувања само заради истражувања, туку изумиле применливи технологии, за што доказ е тоа што Мустафапашината џамија сега се реновира со примена на технологијата тестирана во ИЗИИС.

На платформата која симулира земјотрес макетата на црквата „Свети Никола”, три и пол пати помала од вистинскиот објект, со новата базна изолација не само што не напукна туку и не се изместуваш е од првобитната позиција повеќе од десетина сантимери. Оригиналното решение на авторите Љубомир Ташков, Мирче Кокалевски и Антим Антимовски досега беше тестирано на резервоар за течности. Еден од иноваторите, Мирче Кокалевски, објаснува дека се работи за две плочи, темелна и горна, која е за објектот. Меѓу нив има флуид кој не дозволува вибрацииите од тлото да се пренесат на објектот. Директорот на ИЗИИС Михаил Гаревски додава дека при зголемен притисок малиот слој вода меѓу плочите на некој начин ја подига црквата и ја прави бестежинска, така што триењето меѓу неа и тлото, односно фундаментите е многу мало, па практично никаква сила од земјотресот не може да се пренесе на самиот објект. Раководителот на тимот иноватори Љубомир Ташков, пак, вели дека водниот душек нуди стоотстотна заштита од најјаки земјотреси. „Може да се примени на кој било објект, но посебно е евтин за новите. Кај нив малку се интервенира во фундаментот, се прави уште една плоча и на неа се почнува да се гради. Ако објектот е стар, треба да се поткопа и плочата да се вметне дополнително”, појаснува тој и додава дека со примената на оваа технологија градбата станува поевтина зашто ќе треба да се вградат помалку железо и цемент. „Пресметавме дека цената на градбата на објектите може да биде и до 30 отсто поевтина отколку со досегашните методи”, потенцира инженер Ташков. Иновацијата е патентирана, но с¢ уште не е применета во Македонија иако во 2001 година беше прогласена за патент на годината во нашата земја, на саемот за иновации „Еурека” во Брисел доби сребрен, а во Сеул - златен медал.

Првото тестирање во рамките на „ПРОХИТЕК” направено е на модел на Мустафапашината џамија во размер 1:6, и тоа, исто така, се покажа успешно. Професорот Кирил Граматиков од Градежниот факултет во Скопје, одговорен за сите експерименти што се спроведуваат во рамките на проектот, вели дека и во овој случај е применета иновација, која за разлика од онаа на црквата во Псача не е македонска, туку е резултат главно на македонски и италијански стручњаци. „Направивме испитувања и предложивме технологија со нови материјали и таа веќе се применува за реконструкција на џамијата. Тестот покажа дека имаме голем успех со примена на таканаречени нови, специфични технологии, зајакнување со сосема поинаква технологија од онаа за црквата во Псача. Зајакната со новата повратна, односно реверзибилна технологија џамијата издржа реален земјотрес, со оштетувања кои не ја разурнаа конструкцијата, па таа може да се санира. Без зајакнувањето таа напукна на двојно послаб земјотрес”, вели тој и појаснува дека ова не е техника која нема да функционира по првиот земјотрес, туку лесно може да се замени и да се аплицира нова, па затоа е важно да биде евтина и современа.

Трета технологија за заштита од земјотрес е применета на катедралата “Фосанова” во Италија, која датира од 15 век. Неа ја избрала италијанската влада бидејќи е една од најкарактеристичните во земјата. Применета е висока технологија за зајакнување со жици со голема носивост. „Моделот, пет пати помал од реалниот објект, беше испитан во повеќе фази и оваа технологија помогна конструкцијата на катедралата да не се урне и на реален земјотрес. Оригиналната, незајакната конструкција покажа механизам на лом во внатрешниот дел на 40 проценти од реалниот земјотрес. Италијанската влада беше многу задоволна од резултатите и сега чекаме четворица нови луѓе со кои ќе се договриме за експерименти за нивни потреби, кои не се од интерес за нашиот проект, односно за практична апликација, зашто таа катедрала е карактеристична и технологијата може да се примени на голем број такви објекти во Италија”, објаснува Граматиков.

Земјотресот кој минатата година уби најмалку 80.000 жители на кинеската провинција Сечуан и остави повеќе од 5 милиони луѓе без дом, најверојатно бил предизвикан од огромната брана, изградена на само неколку километри од епицентарот.

155 метри високата брана Зипингпу задржува 315 милиони тони вода и лежи на само 500 метри од тектонска пукнатина. Кинеските и американските научници веруваат дека тежината на водата и ефектот на пенетрирање во карпата, можеби влијаеле врз притисокот на пукнатината.

Фан Ксиао, главниот инженер во Геолошокото биро во Ченгду, вели дека голема е веројатноста изградбата и полнењето на резервоарот во 2004-та година, да довеле до големата катастрофа. Како дополнителен доказ го наведува фактот што никогаш претходно не се случиле поголеми сеизмички активности во таа област.

Од вкупно 400 хидроелектрични брани кои се наоѓаат во близина, Зипингпу е единствената која е лоцирана во зоната на потресот. Владата залудно била предупредена од опасноста која со себе ја носи изградбата на еден таков проект.

Причината за земјотресот со јачина од 7,9 степени сe уште важи за осетлива тема за кинеските власти. На истражувачите кои сакаа да продолжат со испитување на земјотресот, им беше забранет пристапот до сеизмолошките и геолошки податоци.

Иако Сечуан е регион склон на земјотреси, сепак многу научници беа изненадени од јачината на катастрофата од мај 2008-ма година. Причина за голем број потреси низ светот биле токму браните, вклучувајќи ги и неколкуте предизвикани од изградбата на американската брана Хувер, но ниту еден не бил со толкава јачина.

Он.Нет - 03.02.2009

Изосеисти се линии кои ги спојуваат местата од Земјината површина во коишто еден земјотрес е пројавен со ист степен на земјотресниот интензитет.

Југоисточна Европа е еден од деловите на континентот кој е најмногу склон на земјотреси, но сепак досега не постоеше заеднички регионален пристап за проценување на овие геолошки опасности. Оваа ситуација би требало да се промени со новиот проект за мапирање.

Балканскиот полуостров има најсложени тектонски карактеристики во Европа. Сеизмичката активност предизвика низа катастрофални земјотреси во регионот, кои уништија цели села и однесоа многу животи.

Со помош на донацијата од американската Фондација за цивилно истражување и развој (ЦРДФ), мал тим стручњаци од Албанија, Бугарија, Косово, Македонија, Црна Гора и Романија направија нова мапа која ги прикажува геолошките опасности во нивните земји. Овој проект претставува прв обид да се направи хомогена, комбинирана мапа на геолошките опаности на Балканот.

Досега, ова беше правено посебно од разни организации и агенции, често користејќи различни методологии. Но, земјотресите и другите опасности не почитуваат државни граници. Проблемите како пренаселеноста, брзите и лоши конструкции и несоодветните подготовки постојат во многу земји. Експертите се согласуваат дека одамна беше потребен заеднички пристап. Новиот проект ветува дека ќе го отвори патот за идна соработка.

Првата историска документација за земјотресите на Балканот датира од шестиот век п.н.е. Со текот на годините, многу градови беа многу оштетени или во некои случаи целосно уништени од земјотреси. Во просек, во регионот секоја година се случува по еден земјотрес од 6,3 степени. Само во минатиот век забележани се над 80 катастрофални земјотреси.

Што предизвикува ваков геолошки немир? На Балканот влијаат големите литосферски плочи на Евроазија и Африка, како и помалите целини како Арапската плоча и Јадранската микроплоча. Покрај тоа, бројните активни тектонски целини кои се наоѓаат во внатрешноста на регионот ја зголемуваат оптовареноста, што одвреме навреме предизвикува голема сеизмичка активност.

Колку и да се силни, земјотресите не се единствената закана. Чести се и одроните на земјиштето. Тука се и појавите како процесите на поминување во течна состојба, одрони на карпи, ерозија, спуштање на земјиштето и ширење на почвата. Овие, исто така, можат да ја загрозат животната средина, човечкиот живот и економијата.

Иако геолошките опасности долго влијаеа врз животот на Балканот, заради неодамнешните социоекономски и политички промени сега е уште повеќе потребно соодветно решение. По падот на комунизмот, повеќето земји во регионот започнаа брза транзиција од тоталитаризам во демократија. Наглиот развој на слободниот пазар доведе до неконтролирано движење на луѓето, брза изградба на стамбени и други објекти и несразмерна концентрација на луѓето во големите градови и околу нив.

Во комбинација со тектонските карактеристики на регионот, овие трендови укажуваат на потенцијални катастрофи во иднина. Се повеќе е важно да се разберат, проучат и мапираат елементите на геолошките опасности со цел да станеме свесни за штетата што би можеле да ја предизвикаат.

Новиот проект за мапирање е иновативен на повеќе начини. Пред се, настана преку Интернет, кој им овозможи комуникација на тимовите од различни земји. Тимовите, исто така, одржаа работилница во Охрид, Македонија на крајот од март 2007-та година и состанок во Тирана на крајот од август истата година.

При мапирањето е користена ГИС технологија со цел да се постигне поголема ширина и прецизност. Резултатот е најсовремен алат кој обединува многу различни сетови на податоци кои овозможуваат широк преглед на потенцијалното влијание на геолошката опасност врз една заедница, област или земја. Картографијата и компилацијата на мапи ја направи Албанскиот геолошки институт во Тирана.

Сепак, најголемата новина на овој проект е можеби неговиот обид овој проблем да се согледа регионално. Во минатото, организациите во земјите учеснички користеа различни методи за собирање, прикажување, анализа и проценка на информациите за геолошките опасности. Дури и внатре во една иста земја, можат да се сретнат изненадувачки различни техники и методи употребени за една иста појава.

Достигнувањта на проектот нема да застанат тука. Авторите планираат да ја рашират нивната работа преку разни конференциски активности и резултатите да им ги стават на располагање на структурите на Балканот кои носат одлуки и прават планови, на тој начин што мапите ќе им бидат достапни на соодветните геолошки и еколошки органи.

Тие информации би можеле да им помогнат на органите поефикасно да ги користат ограничените ресурси. И покрај тоа што превентивните напори беа попречени од административните проблеми и немањето доволно средства карактеристично за земјите во транзиција, земјите од Југоисточна Европа се надеваат дека состојбата ќе се подобри -- особено во контекст на проширување на ЕУ. Три земји -- Бугарија, Грција и Романија -- веќе се членки на ЕУ. Другите се во различни фази на пристапување, од официјален статус на земји-кандидатки до преговори за Договор за стабилизација и асоцијација. Постојат разни претпристапни програми и програми за земјите-членки, кои нудат заеднички и прекугранични проекти за подобрување на патната инфраструктура и капацитетите.

SET - Бетим Мучо - 05.05.2008