Скопје 2014

Мислења

„Скопје 2014“ или бркање на хоризонтот

Георги Константиновски

Маската на „Скопје 2014“ ќе биде разобличена, а срамот пред светската јавност отстранет!

Пред да се преземе иницијатива да се гради нов објект, треба да се знае местото на неговата градба, за какви потреби и за кого е наменет тој објект. Не навлегувајќи во приватните градби, предмет на овој текст ќе бидат државните градби. Лозинката што е распространета во народот „подобро е да се гради нешто отколку да не се гради ништо“, може да се однесува само на градбите од приватен карактер, но таа ни најмалку не може да биде прифатена за државни објекти. Објектите од државен карактер треба да бидат подложени на анализа и оцена од целата стручна јавност, вклучувајќи ги и експертите од одделни области од науката, техниката и технологијата.

Ако подетално го разглобиме ова согледување, ќе се постави прашањето дали тоа што се гради е во служба на граѓанинот, на градот, на државата? Дали објектот што се гради ја обезбедува сигурноста од земјотреси? Дали градбата ги одразува техничките и технолошките дострели на современата архитектура? Дали новоградбата е во хармонија со околниот амбиент? Дали таа ги почитува урбанистичките закони? Дали објектот што треба да се гради е одобрен од стручната јавност и од жителите од непосредното опкружување? И уште многу прашања со дали, зошто, како?

Во врска со овие многубројни прашања, да ја погледнеме конкретно сликата на левиот брег на Вардар во зоната меѓу Камен мост и новиот мост. Тука никна објект што ја зафаќа зоната од заштитниот ѕид на реката, па се' до самиот објект од Комерцијална банка. Овој објект е наменет за три институции: Уставен суд, Државен архив и Археолошки музеј. Овие три институции ниту по својата природа на работа ниту по функцијата немаат ништо заедничко. Во науката на архитектурата за секој објект одделно постојат строго одредени закони, како во поглед на функцијата и конструкцијата, така и за нивната безбедност од сеизмички карактер.

Суштинското прашање за овие три државни институции се однесува на нивната местоположба и на нивното сместување во заеднички објект. Изненадува дилетантскиот однос на сите во реализацијата на овој објект! Во поглед на местоположбата, градењето во крајбрежната рекреативна зона покрај реката Вардар е погрешно и претставува невидено злосторство и узурпација на толку значајниот простор! Што се однесува до заедничкото сместување на овие институции во еден објект, а имајќи го предвид нивното значење, секоја од нив треба да биде изградена во сопствени волумени како посебни објекти и архитектура, која е во согласност со современите критериуми во таа област!

За жал, не треба да се бега од вистината. Овој објект се појави на конкурсот за градската куќа на плоштадот и беше одбиен од стручното жири, како објект со архитектура што не соодветствува со времето во кое живееме. Сега се поставува прашањето - како еден објект, оценет негативно од стручно жири, се гради токму каде што не му е местото?! Одговорот е јасен! Тој што ја застапува антиквизацијата решил да ја покаже својата моќ! Без сомнение, ја покажал! Рекол: тука ќе го градиме за да им паѓа в очи на сите оние што ќе дојдат во нашиот главен град за да се восхитуваат на нашата моќ! Но, ете уште неизграден од светските центри пристигнуваат прашања до архитектите: Какви се овие чудовишта што се градат во вашиот прекрасен град - градот симбол на светската современа архитектура!“ Се поставува прашањето - кој е тој што ќе биде способен да ја брани и да даде одговор на оваа застрашувачка архитектура за која немилосрдно се трошат парите на народот? Кој е тој што ќе докаже дека ова што се гради под мотото „Скопје 2014“ на брегот на Вардар - не е вистинско архитектонско злосторство?

Сакате ли да правите анализа од аспект на архитектонскиот стил, од аспект на содржината, сакате ли од аспект на конструкцијата, функцијата, економијата, правната издржаност или од аспект на одземањето на правото на слободните видици и правилната инсолација на постојниот објект на Комерцијална банка? Сакате ли од аспект на неприкосновеното право на архитектот - творец да му се диктира архитектонскиот стил, како што тоа се прави од највисоките државни институции - Министерството за култура и Министерството за сообраќај и врски? Сакате ли од аспект на примитивното покривање и безобѕирно омаловажување на комплексот на Културниот центар - антологиско дело на современата архитектура во Скопје? Како да не беше доволен овој архитектонски злостор, а само на стотина метри низводно со засилено темпо на градење изникнаа објектите на Обвинителството и на Финансиската полиција со целиот свој „блесок“ во стил на квазибарок! Само до пред некој ден во рекреативната зона покрај Вардар беше фрлена првата лопата бетон за новиот објект за Агенцијата за електронски комуникации. И овој објект како и другите ќе биде оригинален по својот „стил“ - цилиндричен волумен со задолжителна купола? Почнувам да размислувам и да се прашувам дали реализаторите на проектот „Скопје 2014“ се од Господ благословени и надарени со стилизирани мозоци!

Сега една стручна анализа. Сето изнесено укажува на една комплетно погрешна политика од областа на архитектурата и урбанизмот! Се поставува прашањето - во што е големата грешка? Одговорот на ова прашање лежи во два клучни фактора. Едниот е погрешно избраната локација, од што произлегува и недозволената узурпација на рекреативната зона покрај реката Вардар, а вториот е - економскиот фактор.

Почетокот на овој дел од изложувањето за многу луѓе ќе звучи како неверојатен и речиси невозможен. Но, кога се работи за реално согледување на бројките и на фактите во областа на градежништвото, тука тие се посилни од чувствата на луѓето. Кога веќе зборуваме за економскиот фактор, ќе се задржиме на основните економски параметри. Пред се', погрешната локација бара овие објектот да бидат отстранети од местото на нивната градба и целата локацијата да се доведе во својата првобитна положба! Се разбира дека таквото отстранување бара одредени инвестиции. Овие инвестиции се средства на државата, а државата е народот. Значи, тоа се пари на народот. За довршувањето на градежниот дел, потребни се уште инвестиции. И кога „карабините“ ќе се завршат, следи целосно докомплетирање на објектите. Многу значајно тој што ги финансира овие објекти да знае дека вкупната инвестиција за градежниот дел изнесува само 20-30 отсто од вкупното чинење на објектот! Оттука произлегува прашањето: дали државата, односно народот, треба да инвестира повеќе од трипати за нивното комплетирање?

Во секоја држава каде што сите работи подлежат на оцена на економска оправданост, оваа инвестиција е неоправдана и затоа треба да биде укината, а градбите да биде прекинати. За нивното отстранување ќе бидат потребни околу една четвртина од вкупните инвестиции што треба да се вложат за нивното завршување, а тоа значи заштеда на половина од вкупното чинење на објектите, односно 50 отсто заштеда на народните пари - милиони евра! Резултатот ќе биде враќање во првобитната состојба на најскапоцената рекреативна зона која еднакво им припаѓа како на граѓаните на Скопје, така и на граѓаните на цела Македонија! Маската на „Скопје 2014“ ќе биде разобличена, а срамот пред светската јавност отстранет!

„Ти лажеш“, ми рекоа, И продолжија да го бркаат хоризонтот!

(Авторот е пензиониран професор на Архитектонски факултет,

добитник на многу светски награди, член на многу архитектонски академии)