Нуклеарна електрана?

СО ХАВАРИЈА ВО НУКЛЕАРКА ВО МАРИОВО МАКЕДОНИЈА ЌЕ ИСЧЕЗНЕ

Катерина Попоска

Трпе Груевски во својата 40-годишна научна дејност има заштитено и применето голем број пронајдоци во земјава и странство. Во последната негова публикација “Предизвиците од глобалното затоплување и обновливите извори на енергија во третиот милениум“ тој отворено зборува за проблемите и оправданоста од користењето на обновливите извори и нуклеарната енергија. Тој потенцира дека пред идните генерации има три предизвици: недостигот од вода, загадувањето на човековата средина и недостигот од енергија.

“Поразително е што ако светот навистина не сфати дека класичните горива се причина за покачување на глобалната температура, тоа ќе биде катастрофално не само за луѓето, туку и за производството и земјоделството. Мора да се користат обновливите извори на енергија, пред сe, сонцето и ветерот“.

Вие сте изричито против изградбата на нуклерана централа во Мариово? Кои се вашите аргументи против оваа идеја?

Нафтената криза од 1973 година поттикна изградба на голем број нуклеарни централи во светот, а со тоа и намалување на зависноста од увоз на нафта. Од друга страна, несреќата во украинската електрана Чернобил предизвика забавување или намалување на нуклеарните програми во многу земји. Според податоците со кои располагаме, од 2003 година производството на нуклеарна енергија бележи пад во 21 од вкупно 31 земја со нуклеарни електрани, а во истиот период беа затворени пет реактори и сега има вкупно 439 активни реактори во светот. САД имаат најмногу (104), а оваа енергија учевствува со 19,4% во вкупното производство на струја во земјата. Нуклеарните централи учествуваат со 16% во вкупното производство на електрична енергија во светот. Од технолошки, економски и политички аспект, нуклеарната енергија се соочува со низа пречки кои нема да дозволат да се исфрлат од употреба доволно фосилни горива, со што значително ќе се оддолжи глобалното затоплување. Нуклеарната хаварија во Чернобил и најновите случувања во Фукушима покажаа големи недостатоци и несигурности од постојната технологија. Кога станува збор за изградба на нуклеарка во Македонија, треба да се знае дека постои непишано правило дека мали и сиромашни земји, во развој, каква што сме ние, со територија од 25.713 километри квадратни, немаат услови за таква градба. Македонија нема соодветна локација за нуклеарка, што значи дека нема големи количини вода за ладење на нуклеарните реактори. Цената за изградба на новите типови нуклеарки е трипати повисока од таа на тие што беа изградени пред 35-40 години. Нуклеарното гориво во последниве 10 години поскапе 10 пати. Изградбата на ваква централа во Македонија со капацитет од 1.000 мегавати, во комбинација со термоцентрала, би чинела 5,5 милијарди евра, барем така предвидоа авторите на енергетската стратегија. Австралија е во завршна фаза на изградба на сончева централа со капацитет од 1.000 мегавати, која чини една милијарда евра. Тоа се помалку пари за чиста, поевтина и обновлива енергија. Од друга страна, пак, Македонија спаѓа во високо ризично трусно подрачје, со голем ризик од земјотреси. Најновите научни верифицирани истражувања покажуваат дека доколку во еден нуклеарен реактор со капацитет со 500 мегавати настане хаварија, (во нашиов случај доколку локацијата би била Мариово), тогаш во радиус од 50 километри веднаш би загинале 45.000 луѓе, а 75.000 би биле повредени. Трајно озрачена и загрозена би била целата територија на Македонија со делови од соседните земји. Не гледам зошто една вака мала земја, која има голем потенцијал на обновлива енергија, игра на ваква ризична, скапа и деструктивна карта. На заговорниците на оваа идеја им предлагам веднаш да си купат билети за Фукушима за едно студиско патување и да се уверат на лице место за ризиците на ваква деструктивна идеја.

Има ли Македонија ресурси, но и доволно образован кадар за да изгради атомска центртала?

Без сомнение може да се каже дека денес во Македонија не постојат научници од областа на нуклеарната физика кои се истакнале со својот научен приднес, особено со апликативни трудови кои би биле забележани не само во државава, туку и на меѓународен план. Барем во нашите скромни научни списанија не се обелоденило такво нешто. Ако такви научни кадри постоеле, најверојатно биле анонимни или се веќе подолг период во пензија. Се поставува прашањето како една земја, каква што е Јапонија, каде што има посебна нуклеарна агенција, Министерство за наука и технологија, големи научни потенцијали од оваа област и народ со извонредна дисциплина, не може да се справи со ваква хаварија. Што би било кога нас би ни се случил ваков проблем?!

Која е тогаш алтернативата на Македонија?

Македонија се наоѓа меѓу 41 и 43 степен географска ширина, појас кој изобилува со сончеви периоди. Македонија има годишно 2.600 сончеви часови, што е многу повеќе од голем број западни земји кои го користат сонцето како обновлив извор на енергија. Ние мора да создадеме политички амбиент за масовно користење на сончевата енергија, така што с$повеќе ќе почнеме да вградуваме сончеви колектори за топла санитарна вода. Тука влегува и масовното инсталирање панели на фотонапонска ќелија кои сончевата светлина ја претвораат во електрична и ја акумулираат во батерии. Според мои сознанија, Македонија располага со 20 локации каде што може да се градат фарми на ветерници, од кои, пак, може да се добијат од 1.200 до 1.500 мегават/часови електрична енергија.

Вие прв направивте пилот-ветерница на падините на планината Водно. Која беше целта што сакавте да ја постигнете? Произведе ли таа ветерница струја?

Ветерницата на Водно е прв историски пилот-проект од ваков тип, со кој сакав да им укажам на “неверните томовци” дека ветерот е всушност енергија. Ветерницата, која е со капацитет од приближно еден киловат/час, имаше за цел произведената енергија, која се акумулира во батерии, да напојува три рефлектори од по 100 вати. Најважно ми беше да направиме експериментални мерења за “ружите на ветерот” на Водно, поточно насоката, интензитетот и брзина на ветерот. За жал, во 2009 година, пред празникот Крстовден во една перка од ветерницата беше пукано со оружје. Во меѓувреме фирмата Флекс набави една перка од Канада и во блиска иднина повторно треба да се монтира и да почне да работи.

Во која насока треба да се движи Македонија кога е во прашање сигурното снабдување со енергија?Ние сме една од ретките земји кои се уште немаат изработено карта на “Ружите на ветровите” и сончевото зрачење. Сите мои иницијативи на овој план во земјава досега пропаднаа. За да се постигне ова, потребно е Македонија на 28 метеоролошки станици да инсталира автоматски метеоролошки пунктови на височина од 60 до 100 метри, кои деноноќно, во период од една до три години ќе го мерат движењето и интензитетот на ветерот. На основа на тие податоци би се знаело на која локација, височина и со кој капацитет би се граделе ветерници. Тоа отприлика би бил првиот, но и најважниот чекор во тој правец. Со обезбедување на ваква карта им се дава голема можност на домашните и странските инвеститори за вложување во вакви типови енергија. Потребно е и целосно да се промени односот на државата со цел поедноставување на процедурата за брзо добивање дозвола за градба на вакви проекти. Ова се главните причини зошто ние до денес немаме развој на обновливите извори на енергија.