Иако денес објектот не е она за што бил проектиран и банките што го изградиле веќе не постојат, тој може да се менува и да одговори на новите потреби

Потребата да се изгради комплекс банки во Скопје се јавила по катастрофалниот земјотрес во 1963 година, во кој се урнале објектите на Народна и на Југо-банка. Покрај тие две, инвеститори во комплексот банки кај железничката станица се и централата и филијалата на СОК (Службено општествено книговодство).

- Постземјотресниот план на јапонскиот архитект Кензо Танге предвидуваше кај Транспортниот центар да се изградат повеќе објекти. Веднаш до станицата беше предвидена Градска порта од високи административни објекти и трговски центри, од двете страни на булеварот. Откако ќе ја миневте станицата, портата требаше да значи дека сте влегле во градското подрачје. До овие објекти беше предвидено да се изгради зграда, во која ќе се сместат повеќе банки - раскажува архитектот Радомир Лаловиќ, еден од авторите на проектот.

Банкарите не се сложиле со идејата да бидат сместени во иста зграда. Тие барале да имаат посебни објекти, со посебни влезови и простории. Затоа архитектот Лаловиќ, со колешката Олга Папеш направиле идеен проект, според кој ќе се изградат три посебни згради, залепени една до друга, при што секоја имала посебна автономија и со еден заеднички низок објект, во кој предвиделе ресторан, амбуланта и други служби за заеднички потреби.

- Инвеститорите се сложија со нашата идеја, но не и градските татковци, зашто проектот беше спротивен на концептот на Танге. Затоа, градските власти чекаа Танге да го одобри. Тој го виде и го прифати и тогаш со колешката Папеш го изработевме и главниот проект за банките - вели Лаловиќ.

Тој тогаш бил проектант во Институтот за студии и проектирање "Бетон", при истоименото градежно претпријатие. Проектот се работел во текот на 1967 година. Авторот раскажува дека во текот на проектирањето имал проблеми со инвеститорите, кои не умееле да ги усогласат желбите и идеите. Проектантите морале да го намалат нивото и да го направат проектот поевтин, зашто банките не биле еднакво финансиски моќни. Затоа ги симнале стандардите и ставиле поевтини материјали.

- Сакавме внатре да има простории со т.н. "пејзажно уредување". Тоа е кога целиот кат е отворен, нема никаде прегради, ниту ѕидови. Сите вработени се заедно, во една голема просторија, одделени меѓу себе со цвеќиња, паравани и сл. Канцеларии требаше да има само за директорите. Тоа е можно затоа што нема столбови на средината, објектот е проектиран така што носечките столбови се на периферијата, на аглите на зградите. Идејата за пејзажното уредување не се реализираше комплетно. Откако се изградија објектите, надлежните во банките решија да подигнат ѕидови и да го поделат просторот на канцеларии - вели Лаловиќ.

Изградбата завршила релативно брзо, но застој во работата предизвикало поставувањето на централната климатизација. Зградата година и пол стоела во карабина, додека швајцарската фирма што го добила тендерот поставувала климатизација. И покрај напорот, таа никогаш не профункционирала како треба, поради технички проблеми.

- Затоа подоцна вработените почнаа да монтираат клима-уреди, кои многу ја нагрдуваат фасадата и го нарушуваат концептот на објектот - вели авторот.

Според проектот, на најгорните катови се изградени сали за конференции. Додека се граделе, граѓаните мислеле дека таму ќе бидат сместени трезорите. Тие се долу, под земја, а во нив може да се влегува и со возила, од страната што гледа кон Вардар. Трезорите исто така ги опремила швајцарска фирма, според сите тогашни стандарди.

Објектот е висок 56 метри, највисоката зграда има девет ката, средната седум, а најниската пет. Фасадата е од натур бетон, материјал што многу се користел при градењето во тоа време.

Нискиот објект е шалтер-сала, составена од приземје и галерија, предвидена за 160 работни места на пулт.

Кога се изградил комплексот, во него секојдневно се слевала река од луѓе, кои ги извршувале секојдневните банкарски обврски.

- Денес објектот не е она за што беше проектиран. Банките што го изградија веќе не постојат. Сега таму се сместени Народната банка на Македонија, Платниот промет и Централниот депозитар. Тоа покажува дека објектот може да се менува според потребите и сигурен сум дека ќе доживее со него да се служат уште многу генерации - вели Лаловиќ.

The 1963 earthquake

In its long history, Skopje has been struck several times by devastating earthquakes, most recently on July 26, 1963. At 05:17 on that day, a 20-second tremor measuring 6.9 on the Richter scale hit the city, killing some 1,100 people and making an estimated 120,000 people homeless. About 80% of the city's buildings were destroyed or made uninhabitable. The quake is still very recent in memory and everyone in Skopje who was alive at the time will have a story about it. The pompous 1930s National Bank and the Army House from 1929 at the southern end of the Stone Bridge were destroyed, as was the large National Theatre from 1927 on the northern bank below the fortress. The large administrative buildings of the fortress and many of the old walls and towers collapsed. In the old bazaar area, many monuments including mosques, hans and hamams suffered damage. In the centre, the remaining half of the train station building was preserved as a memorial to those who died, with the clock stuck at the time of the quake. The city centre was hit badly, although it would go too far to say the earthquake dramatically changed the way the city looked. Until that time, Skopje's centre still was mostly filled with small and unremarkable houses, and the local authorities had already cleared old neighbourhoods away to make place for 1950s high-rise buildings including the ugly blocks lining Bitpazarska, buildings that date back from well before the earthquake. The rebuilding of the city after the disaster continued along the same lines, with lots of modern, large apartment blocks lining the sides of wide new roads. After the earthquake, a massive international relief effort helped the rebuilding of Skopje and many countries from both east and west gave generous donations. The Romanians built a hospital, the Poles built the contemporary art museum (which was filled with works donated by the artists) etc. The Japanese architect Kenzo Tange won the UN competition for re-planning Skopje, with a master plan that envisioned a city wall of high-rise blocks surrounding the centre, mirroring the fortress walls. His original designs were completely out of this world (see pictures at www.ktaweb.com/works/en_scopje.html) and were never executed, but they did build a depressing grey wall ring around the southern part of the centre which has actually changed the microclimate, stopping cold wind descending from the mountains. Look for the ring when viewing the city from the fortress or Mount Vodno.

www.inyourpocket.com/macedonia/skopje/feature/56043-the_1963_earthquake.html?more=1