Споменици и скулптури (општо)

Александар го скокна законот

Споменикот на Александар Македонски, но и сите други што се градат на главниот скопски плоштад во рамките на проектот „Скопје 2014“ се прават така што се изигрува законот, утврдиле државните ревизори преку контролата на работењето на скопската општина Центар. За сите овие монументални споменици, истакнуваат ревизорите, морало да одлучува Собранието, а не Советот на Општина Центар. Причината за ова е фактот што „монументалните скулптури“ за чија изработка биле распишувани речиси сите конкурси, воопшто не можат да се вбројат во „спомен-обележја од локално значење“, туку како меморијални споменици за чија изградба треба да решаваат пратениците врз основа на Законот за меморијалните споменици и спомен-обележја.

Освен изигрување на законските одредби ревизорите утврдиле и прекршување на постапките за конкурс и други задолжителни процедури. Правните експерти укажуваат дека ревизорскиот наод мора да повлече повторно оспорување на одлуките на Советот на Центар пред Уставен суд, како и одговорност на советниците и на градоначалникот на општината. Во периодот за кој е утврдено дека не се испочитувани прописите на чело на централната скопска општина биле Виолета Аларова и, сега, Владимир Тодоровиќ.



Прекршен закон

Во ревизорскиот извештај се посочува дека во 2008 година општина Центар распишала конкурси за изработка на идејни решенија и модели за повеќе „монументални скулптури“ - воин со фонтана, Гемиџиите, Свети Кирил и Методиј, Карпош, Цар Самуил, Паднати херои за Македонија, Основачи на МРО, Македонски бранители, Првото заседание на АСНОМ, Цар Јустинијан Први и Методија Андонов Ченто, и за кои биле склучени договори тешки 7,7 милиони евра. Меѓународниот конкурс за „монументална целина на фонтаната со коњаничка скулптура на Александар Македонски“ бил распишан во март 2007 година.

- Оваа постапка не е спроведена според Законот за меморијалните споменици и спомен-обележја, кој ги регулира начинот и постапката за подигање меморијални споменици и спомен-обележја. Нив треба да ги гради Собранието бидејќи се поединечни или група објекти и монументални дела од архитектурата, скулптурата, сликарството со историски и уметнички содржини и вредности што се подигаат за трајно зачувување на споменот за настаните и личностите што се од исклучително значење за Република Македонија и се вградени во историскиот развој на земјата. Спомен-обележја може да подигаат општините, градот Скопје и неговите општини за настани и личности од локално значење - се вели во ревизорскиот извештај.

Државните контролори укажале и на тоа дека Општина Центар несоодветно ги дефинирала спомениците што се подигаат, што влијае на транспарентноста на постапката за нивна изградба.

- Во 2008 година е објавен конкурс за подигање спомен-обележје на монументална скулптура на воин со фонтана, со пресметковна вредност од 30 милиони денари. Наспроти ова, во одлуката од Советот на Центар за подигање скулптура на воин се истакнува дека таа е по иницијатива од Министерството за култура и со неа се бара да се подигне спомен-обележје на Филип Втори. При тоа, ниту во објавениот конкурс ниту во проектната програма не е посочено чиј лик треба да симболизира воинот.

Ревизорите посочуваат дека постојат и одредени правни системски слабости според кои во законот не е јасно дефинирано што е „локалното значење“ на одредени личности и настани. Од друга страна, тие истакнуваат дека бидејќи нема детаљна програма за спомен-обележја, со конкретно утврдени работи што се бараат за меморијални споменици, се носат на ад хок одлуки за нивна изградба и тоа создава ризик од ненаменско трошење на буџетските пари.



Ново оспорување пред Уставен

Во своја одбрана пред ревизорите Општина Центар навела дека Советот има законско овластување да донесува програми и одлуки за одбележување значајни настани и истакнати личности со спомен-обележја. Со тоа, според неа, се операционализира Законот за меморијалните споменици и спомен-обележја, а зачувувањето на споменот на личностите и на настаните е законска, морална и цивилизациска обврска на државата и на локалната власт. Таа се повикала на одлуката на Уставниот суд, кој своевремено ја отфрлил иницијативата на професор Мирослав Грчев во однос на спомениците. Во иницијативата Грчев го навел токму истото што го утврдиле ревизорите - дека за ваквите споменици мора да решава Собранието, а не општината. Меѓутоа, уставните судии се огласиле за „ненадлежни“ бидејќи, според нив, Програмата на општина Центар „не била пропис“.

Грчев вчера изјави дека по наодот на ревизорите најверојатно повторно ќе поднесе иницијатива до уставните судии.

- Се потврди дека во овој случај е суспендирано Собранието и дека, на некој начин, е извршен државен удар. Затоа што Владата, преку општина Центар, го суспендирала Собранието, кое има ексклузивно право да решава за вакви споменици. Уставниот суд беше под голем притисок за да ја отфрли мојата иницијатива. Замислете само, тоа го образложија со тоа дека Програмата на општина Центар не е пропис. Но, таа е општ акт, а уставните судии имаат право и задолжени се да ја оценуваат усогласеноста и на општите акти со Уставот и со законите - објаснува Грчев.

Според него, ако постапката се спроведувала преку Собранието, пратениците морале поединечно да решаваат за градбата на секој споменик, а не „во пакет“ како што направиле советниците во скопската општина.

Наодите на ревизорите за прекршување на законите, по правило, ги анализира и обвинителството. Но, искуството во земјава последниве години покажува дека тие најчесто завршуваат без покренување каква и да е постапка.

Анела Петрова
Бранко Ѓорѓевски

Конкурсите морало да бидат поништени

Ревизорите потенцирале дека конкурсите за изработка на спомениците на Александар Македонски и на Филип Втори морало да бидат поништени или постапката да биде повторена. За споменикот на Александар Македонски причината е затоа што во текот на постапката имало „суштински измени во проектната документација“. Откако е склучен договор со авторот тежок 645.000 евра и со изведувачот во вредност од три милиони евра, направен е и анекс на договорот од околу милион евра. Но, наместо да се поништи конкурсот, промената правно е „покриена“ со „непредвидливи и дополнителни работи“.

Во врска со споменикот на Филип Втори е откриено дека откако не била доделена прва награда било решено да се работи со второнаградениот конкурсен труд. Но, со подоцнежната доработка предвидените димензии на фонтаната и на воинот се зголемени за цели 20 метри.

- И овој конкурс морало да биде поништен бидејќи не се направени мали интервенции, туку е целосно сменета проектната програма. Мораше да се распише нов конкурс, со кој ќе се бара идејно решение во согласност со проектната програма - констатираа ревизорите.

Нетков: Одговорноста постои

Милан Нетков, поранешен уставен судија, смета дека постои одговорност за ваквото нарушување на законските прописи.

- Сега е потребно да се оспорат одлуките на Советот на Центар пред Уставен суд. Програмата што тие ја донеле е општ акт и така треба да се третира од уставните судии. Може да се утврди одговорност и на Советот и на градоначалниците. Таа е и политичка, но и материјална. Министерството за култура, како нарачател, најверојатно ќе ги „измие рацете“ - објаснува Нетков.

аман не го ставајте Истинијан тука - не иде