Законот за експропријација под лупа на Уставен

Уставниот суд неодамна поведе постапка за оценување на уставноста на повеќе одредби од овој закон

Нина Нинеска-Фиданоска

Откако доживеа серија дебакли со своите набрзина донесени законски решенија кои паднаа на Уставен суд, власта по се' изгледа се наоѓа пред уште еден законски неуспех - Законот за експропријација. Имено, Уставниот суд неодамна поведе постапка за оценување на уставноста на повеќе одредеби од овој закон, бидејќи се смета дека со нив се ограничува правото на сопственост во земјава.

Според сознанијата на „Утрински“, постапката е поведена на 17 декември годинава, а конечната одлука за тоа дали ќе бидат укинати спорните одредби се очекува да биде донесена, најверојатно, кон крајот на февруари или почетокот на март. Според експертите, многу се големи шансите да доживее фијаско овој проблематичен закон.

Законот за експропријација, чиј „грев“ е што засега во приватната сопственост која по правило е света во секоја пазарна држава, беше критикуван уште пред да биде изгласан во Собранието. Со него е предвидено државата да може присилно да експроприра, односно да одземе имот на секој што се занимава со пренос на струја или на природен гас, ако го прогласи за државен интерес. Тоа значи дека државата во иднина ќе може да стави рака врз значајни енергетски капацитети или гасоводи, иако ги поседуваат приватни сопственици. Законот беше веднаш дочекан на нож од бизнис- заедницата, а предизвика страв и кај странските инвеститори, кои имаат вложено големи суми за купување објекти во земјава, а сега им се доведува во прашање нивната сопственост. Реагираа и сите економски експерти, како и невладиниот сектор. Но, тоа не беше доволно за Владата, која упорно го туркаше овој проект, ниту за Собранието, кое неколку пати го гласаше законот, откако првиот пат беше донесен без расправа, а во вториот обид не беше потпишан од шефот на државата, Бранко Црвенковски.

Пред неколку месеци „Макпетрол“ поднесе иницијатива до Уставниот суд за преиспитување на уставноста на овој закон. Компанијата стравува дека со Законот за експропријација властите би можеле да го присвојат и гасоводот, за кој е познато дека со години наназад се води судска битка меѓу државата и „Макпетрол“ за докажување на неговата сопственост.

И странските инвеститори се засегнати од овој закон. На пример, австриската ЕВН, која и онака е трн во окото на Владата, стравува дека би можело да дојде до одземање на некои нејзини објекти ако државата ги прогласи за национален интерес.

Според информациите, Уставниот суд неодамна одржал подготвителна седница со цел да ги чуе мислењата на личности од науката и од практиката околу овој закон. Нивната општа констатација била дека повеќе одредби на овој закон се проблематични.

„Заедничко за сите одредби е предвидувањето да може да се експроприра, односно да се одземе или ограничи правото на сопственост над недвижност во корист на друго физичко или правно лице, при што експропријацијата се образложува со изградба на деловен или станбен објект, која е од општа корист“, објаснува Југослав Миленковиќ, портпарол на Уставниот суд.

Дилемите поставени и во иницијативата, и пред судот, се дали ваквите одредби не го доведуваат во прашање уставно загарантираното право на сопственост, со оглед на широко поставените овластувања за експропријација. „Таа широка основа прави да се доведе во прашање сопственоста на физичките или на правните лица“, нагласува Миленковиќ.

Според правните експерти, всушност, може да дојде до злоупотреба на ваквите одредби од законот.

Според експертите, се очекува Уставниот суд да го каже конечниот збор некаде во февруари или во март годинава. Неофицијално, многу е извесно овие спорни одредби да се прогласат за неуставни, бидејќи во практиката, самото поведување постапка значи дека Уставниот суд се сомнева оти овие законски одредби не соодветствуваат со Уставот, при што овде, според познавачите, сомнежот е многу голем.

Инаку, кога се носеше законот, опозицијата жестоко критикуваше дека со овој закон „ние ќе бидеме единствената држава во Европа која по многу години либерализам, одлучува да воведе можност за експропријација“, како и дека „почнува процес на ограничување на приватната сопственост, која е темел на секоја демократска држава“, со што ќе се постави пречка за влез на странските инвестиции во земјава.

Повеќе од една деценија нерешените имотно-правни односи со сопственикот на куќата што ја нагрдува улицата Водњанска и претставуваат пример за тоа како не треба да се работи во главниот град. Тројца градоначалници досега не најдоа начин да се договорат со сопственикот, ниту, пак, тој отстапува од своите барања. Во тек е и судска расправа, чијашто завршница не се гледа во блиска иднина. Во меѓувреме, сообраќајот на еден дел од Водњанска функционира само на една коловозна лента по левата страна, а остатокот е заграден со бетонски жардиниери околу аголот на спорната куќа која навлегува на улицата. Ако се има предвид дека се работи за една од најфреквентните сообраќајници во градот и дека по неа минуваат делегации кон претседателската вила на Водно, но и дипломатските претставници кон нивните резиденции, нејасно е како градските власти ваквата ситуација ја толерираат со години. Крсто Тодоровски, сопственик на објектот, тврди дека до денес тој се уште не е обесштетен за делот од дворната површина која му била одземена за на тоа место да се трасира и изгради улицата Водњанска. Според него, треба да му се исплатат околу 90 квадратни метри, иако од Град Скопје тврдат дека се работи за 15 квадратни метри. Тодоровски објаснува дека кога градските власти побарале да биде отстранет делот од куќата што се наоѓа на улицата, тој во замена на сопствениот имот барал да му се додели државно земјиште кое се наоѓа во непосредна близина на куќата. - Веднаш до дворот на куќата има имот во сопственост на државата. Барав да ми биде доделено толку колку што ќе ми биде и одземено. Ниту повеќе ниту помалку - тврди Тодоровски. Тој вели дека сега и ваквото барање е невозможно да се оствари затоа што Министерството за транспорт и врски го продало земјиштето што тој го барал. Според него, покрај тоа што локалната власт и претходните градоначалници не сакале да ја направат замената, тие, како што вели, никогаш и ништо конкретно и не му понудиле како основа за решавање на овој проблем. Од Град Скопје, пак, објаснуваат дека било невозможно да се реализира барањето на сопственикот поради тоа што не можеле да доделат земја што не ја поседуваат. Сепак, тие се оптимисти и, како што велат, се очекува скорашна судска разврска, по која куќата ќе биде тргната од улицата, а сопственикот обесштетен. Што ќе му понудат за возврат, и покрај нашите инсистирања, останавме без одговор. - Во тек е судска постапка со сопственикот на куќата на Водњанска, а правните застапници на Градот се оптимисти за позитивен исход занас - велат кратко од Одделението за односи со јавност на Град Скопје. Се дотогаш спорната куќа ќе стои на Водњанска, ќе го попречува сообраќајот и ќе предизвикува зачудени погледи на гостите во главниот град. Сопственикот на куќата, и покрај најавите од Градот, не верува во скорашно решение. Тој вели дека првпат за овој спор излегол на суд во 1995 година. Од тогаш досега бил чест гостин во кабинетите на претходните градоначалници, но, како што вели, никогаш ниту приближно не дошле до договор. - Досега се уште не сум повикан од сегашниот градоначалник на Град Скопје, Коце Трајановски, барем да се обидеме да се договориме и конечно да престанеме да се влечеме по судови - додава Тодоровски. Сепак, не кажува дали е подготвен да отстапи од своите побарувања.