Dvostruke fasade, jedno od najmodernijih dostignuća iz oblasti fasadnih konstrukcija, nastale su kao proizvod objedinjenih znanja iz više oblasti, ali i potrebe da se stvore optimalni uslovi unutar objekta uz minimalni utrošak energije za grejanje i hlađenje. Zbog poboljšanih izolacionih svojstava, dvostruka fasada približava objekte idealu energetski održivih. Ona nije u mogućnosti da proizvodi samostalno
energiju koja je potrebna objektu, već se njeno delovanje ogleda u smanjenju energetskih gubitaka.
Međutim, u kombinaciji sa drugim sistemima, dvostruka fasada daje mogućnost proizvodnje energije koju objekat troši.
Dvostruka fasada predstavlja udvojeni spoljašnji omotač objekta, pri čemu između ova dva sloja mora postojati sloj vazduha, koji može biti ventiliran ili neventiliran.
...
Iako je dvostruka fasada u obliku sličnom onom koji mi danas poznajemo,
predložena još 1927. godine od strane Korbizijea, ona se još pola veka nije počela masovno primenjivati. Krajem istog veka, zajedno sa uviđanjem problema o nedostatku nepovratnih izvora energije i klimatskim promenama, počela je šira primena dvostrukih fasada.
Korišćenjem dvostrukih fasada postiže se efekat malih temperaturnih promena u objektu tokom čitavog dana.
Najbitnijije je da se za dobijanje ovakvog termičkog komfora koristi znatno manje energije nego kod tradicionalnih načina ventilacije i zagrevanja.
Kao posledica strukture dvostrukih fasada javlja se i niz drugih pozitivnih efekata. U odnosu na tradicionalne fasade one imaju bolja akustička svojstva, što može biti od značaja u bukom zagađenim urbanim centrima.
Moguće je i zatvaranje spoljašnje opne i na taj način obezbeđivanje zaštite od zagađenog vazduha. U područjima duvanja jakih vetrova i kod visokih zgrada dvostruke fasade omogućavaju provetravanje objekata, bez opasnosti od velike razlike u pritiscima vazduha. Takođe, moguće je koristiti i specijalna stakla koja štite unutrašnjost od štetnih efekata sunčevog zračenja.
2 IDEJA O ENERGETSKI ODRŽIVIM FASADAMA
Značaj smanjenja potrošnje energije u objektima najbolje se vidi kroz ukupnu količinu potrošene energije. U Evropskoj Uniji 40% od ukupne potrošene energije troši se u objektima. Od toga se na grejanje prostora u objektima javnog sektora troši 57%, a u stambenom sektoru 52% ukupne potrošene energije u objektu. U količini iskorišćene energije najveću uštedu moguće je ostvariti unapređivanjem fasada, jer
je udeo toplotnih gubitaka objekata kroz fasadu 50%. Upotrebom dvostruke fasade moguće je kontrolisati protok energije kroz fasadu.
Princip funkcionisanja dvostruke fasade u letnjem periodu, kada je spoljašnja dnevna temperatura veća od željene unutrašnje je drugačiji od zimskog načina rada. Tokom leta spoljašnja opna i vazduh između opni se zagrevaju pod uticajem spoljašnjeg vazduha i uticaja Sunca. Međutim, toplota se ne prenosi u potpunosti na unutrašnju opnu jer se vazduh između opni kreće. Čak i ako vazduh nije pokretan mehanički, zagrejan vazduh se pod dejstvom prirodnih zakona kreće naviše, gde izlazi iz fasade, dok sa donje strane ulazi hladniji i sprečava zagrevanje unutrašnje opne.
U zimskim uslovima otvori na fasadi se zatvaraju, pa vazduh između opni i spoljašnja opna pružaju bolju izolaciju u odnosu na slučaj kada oni ne postoje.
Jasno je da nije moguće konstruisati fasadu koja bi u potpunosti sprečila toplotne gubitke, iako nas dvostruka fasada približava ovom idealu. Objekti će još dugo trošiti energiju na klimatizaciju prostora i biti zavisni od spoljašnjih toplotnih uticaja. Rešenje se može naći u proizvodnji energije na samoj fasadi, tako da fasada proizvede onoliko energije koliko sama „potroši“, odnosno koliko kroz nju prođe. Ovakva fasada bi se mogla nazvati energetski održiva fasada.
Ovako definisane fasade sastavni su deo ideje o energetski održivim objektima.
3 IDEJA O ENERGETSKI ODRŽIVIM OBJEKTIMA
...
4 MOGUĆNOSTI KOMBINOVANJA
U cilju smanjenja potrošnje i povećanja proizvodnje energije, dvostruke fasade je moguće kombinovati sa drugim savremenim fasadnim elementima i sistemima.
Kombinacija dvostrukih fasada i brisoleja je najduže u upotrebi. Brisoleji se koriste da bi se smanjio ulaz svetla, i zagrevanje unutar objekta.
Mogu biti postavljeni spolja, između dve opne ili unutra. Kada se nalaze spolja u potpunosti su izloženi vremenskim prilikama, a unutrašnji smanjuju intenzitet svetlosti, ali zagrevaju prostor. Zato je preporučljivo postavljati ih između dve opne, gde su zaštićeni, i ne zagrevaju unutrašnji vazduh. Brisoleji mogu biti fiksni, ali i upravljani, mehanički ili automatski. Posebno su od koristi tokom leta, ako nije potrebno zarad smanjenja zagrevanja trošiti dodatna sredstva na veštačko osvetljenje.
4.2 KOMBINOVANJE SA MATERIJALIMA PROMENLJIVE ZATAMNJENOSTI
...
4.3 KOMBINOVANJE SA FOTONAPONSKIM PANELIMA
5 ZAKLJUČAK
Postoji veliki broj različitih tipova dvostrukih fasada, pri čemu se one dele po izabranom tipu potkonstrukcije, odnosu unutrašnje i spoljašnje opne, zaptivenosti opni i podeli vazdušnog međuprostora.
Od suštinskog je značaja ispitati mogućnosti dvostruke fasade u slučaju konkretnog objekta na konkretnoj lokaciji, i odrediti odgovarajući tip. Tek se tada mogu proceniti prednosti i nedostaci koje ona može imati. Najveća mana koja se navodi kao osobina dvostrukih fasada je uvećana vrednost početnih ulaganja. Međutim ukoliko se to može nadoknaditi
tokom određenog perioda korišćenja, ili kombinovanjem sa drugim fasadnim elementima i sistemima, onda su ti troškovi opravdani. Objekti
koriste značajno više energije tokom eksploatacije (70-90%) u odnosu na fazu izgradnje i rušenja, pa je tu i mogućnost uštede najveća.
"One way I have found most useful in my own work is first to translate things into patterns of rhythmic change, and to avoid describing things in static images. This is fairly easy when dealing with ecosystems since their very nature is rhythmic and changing. I have taken this approach in my recent book, Ritual House, in which I describe the patterns that people have traditionally followed to sustain comfort in their dwellings by low energy means. All of these means are dynamic and are repeated in concert with the rhythms of weather and climate in a particular setting. And all of the dynamic means which I have called “migration, transformation and metabolism”, eventually give rise to rituals that add a creative, a ceremonial dimension to life in a place."
интересен вовед во семинарскава, можеби бидејќи полезет се лепи по вијуги на сроден јазик, плус добра предожба за нано куќа само му скубнал локалниот урнек на авторот, а особено бидејќи е склоплив и подвижен концепт, кој најверојатно и брзо ќе види бел ден бар ко туристичка атракција ако ништо друго! друга забелешка би била дека оној кој мисли да живее в природа со време сам ќе се припитоми на околината, освен ако таму не ошол ко пензионер, брокер или хедониста, категории кои дефинитивно на селото гледаат преку хеликоптер дал државен или приватен!
Iako mnogi svoj idealan dom, zamišljaju, kao izolirano mjesto usred šume, takav dom, njegov polažaj često je štetan za okoliš. Oni ne služe baš široj zajednici, troše puno prostora, u pitanju infrastrukture, troše puno energije, u prirodu unosimo neravnotežu, prometom automobilima itd. Pažljivim promišljanjem u urbanizmu, možemo, na neki naćin izazvati da ljudi više idu pješice, biciklom ili javnim prijevozom. Posebice treba obratiti pozornost u ruralnim područjima, u kojem vlada priroda, a ne čovijek.
Primjeri:
1. Nano House] Pojam Nano kuće, pojavio se kao proizvod najmanje samoodržive kuće na svijetu. Ona predstavlja inovaciju u području održive arhitekture. Koncep se temelji na kombinaciji održivih materijala, odnosno recikliranih materijala, stvaranju fleksibilnih prostora, i korištenju obnovljivih izvora energije. Može se koristiti od strane četveročlane obitelji, a površina korisnog prostora iznosi samo 25 m2. To je omogućeno tehnologijom, odnosno pomićnim krevetima, koji svojom fleksibilnošću omogućuju različite mogućnosti organizacije u prostoru. Pogledati slik s tlocrtom kuće. Ovakav pristup projektiranju omogućuje na samo gradnju na novim lokacijama, već i dogradnju u postoječe strukture, poput hotela, studenskih domava i sl.
Cilj ovakve arhitekture, je pruziti dom ljudima diljem svijeta, naročito siromašnijem sloju ljudi, te omogućiti bržu i efikasniju gradnju, odnosno smještaj. Treba naglasiti i da ovaj projekt spada pod sferu pasivnih kuća, sadrži sunčeve pretvornike, dovoljnu izolaciju, zeleni krov, visoko učinkovitu stolariju itd. Unutar kuće su sve osnovne potrepštine za ugodan boravak, kuhinja, kupaonica, blagavaonica, spremište, prostori za instalacije, dnevni boravak, te dva kreveta zaokretna kreveta. Interijer je dizajniran u tradicionalnom kineskom feng shui obliku.
Што е тоа пасивна куќа и кои се нејзините предности
И додека пасивните објекти во голем дел на Европа стануваат нешто сосема нормално, па и стандард во градењето, кај нас е сосема друга состојба. Кај нас во Македонија не постојат објекти кои што се изградени според концептот на пасивната градба, а да состојбата биде уште полоша, ние се уште немаме донесено правилник на републички ниво за изградба на енергетски ефикасни објекти. За тоа што е пасивна градба, пасивна куќа и кои се нивните предности во однос на конвенционалните објекти зборуваме со господин Андреј Андреев, сертифициран дизајнер за пасивни објекти.
- - - Да ли можете да ни кажете кој е основниот концептот на пасивната куќа?
Колку и да изгледа неверојатно, концептот е многу едноставен. Колку што е можно помали загуби на енергија од објектот, а максимално искористување на т.н. бесплатни и обновливи извори на енергија (од сонцето, земјата, ветерот и од внатрешните извори како што се апаратите за домаќинство и жителите во објектот).
Основни елементи на пасивната куќа се: обвивката на објектот, слојот за воздухонепропустливост и еден едноставен но многу специфичен и ефикасен систем за вентилација и доставување на топлина.
Токму системот за вентилација е клучниот елемент кај пасивните куќи. Благодарение на тој систем на секои три часа се врши комплетна замена на воздухот од објектот, се доставува потребната топлина за одржување на температурата и се контролира влажноста. Секако ваквата функционалност е овозможена само доколку се запазат стандардите за изолираност и воздухонепропустливост.
Посебно внимание треба да се обрне на системот за топла санитарна вода, бидејќи при така мали потреби од енергија за греење и ладење, потребната енергија за топла вода станува сериозен фактор во вкупната потрошувачка. Затоа се употребуваат ефикасни комбинирани системи.
- - - Македонија е позната по својата специфична клима (големи температурни разлика). Да ли овие специфичности претставуваат проблем за пасивната куќа?
Стандардот Пасивна Куќа бара објектот да е добро изолиран и херметички затворен, т.е. воздухонепропусен. Добро изолиран не значи само доволно „дебела изолација“, туку комплексно решавање на сите детали, сите ѕидови од обвивката на зградата и сите потенцијални слаби точки каде може да има загуби на топлинска енергија. За Пасивните Објекти се смета дека се објекти без загуби низ термички мостови и тоа во буквална смисла. Воздухонепропустливоста е веројатно најспецифичниот елемент кај Пасивните Куќи, а има за цел да спречи неконтролирана размена на воздухот меѓу внатрешниот и надворешниот простор. Кога се исполнети овие два услова, добра изолираност и висока воздухонепропусливост на обвивката, тогаш станува збор за објект кој и без никакви извори на дополнителна енергија може да ја задржи константната температура и повеќе од 200 часа. Тоа значи дека и да снема струја, или да прекине доводот на греење или ладење, објектот скоро 10 дена ќе ја одржува внатрешната температура и при најекстремни климатски услови.
Од тука произлегува и одговорот на прашањето. Климатските услови не предизвикуваат никакви проблеми врз концептот и функционирањето на Пасивните Куќи.
- - - Основната карактеристика на пасивните куќи е ниската потрошувачка на енергија. Колку енергија е потребна за пасивна куќа?
Токму ова е еден од критериумите при сертифицирањето на објект како Пасивна Куќа и е строго определен. Потрошувачката на енергија е поделена на потребна енергија за загревање и ладење на објектот и т.н. потребна примарна енергија (вкупно потребната енергија со вклучена потрошувачка на сите апарати за домаќинство и системи). Мерењата и сертифицирањето ги прави PHI (Passive House Institute) од Германија или од него овластени институции. Потрошувачката на енергија за загревање и ладење кај еден пасивен објект не смее да надмине 15 kWh/m2 годишно, а вкупната потрошена енергија на објектот не треба да надмине 120 kWh/m2. Или повизуелно претставено, за стан од 50м2 годишната потрошувачка на енергија за греење и ладење нема да надмине 750 kWh, а вкупната потрошувачка на енергија ќе биде под 6000 kWh годишно.
Или уште попластично, а според сегашните цени на енергенсите во Македонија, трошокот за греење и ладење не треба да надмине 3,500 денари, а трошокот за вкупно потрошената енергија да е под 25,000 денари. Повторно на годишен ниво!
Сепак ова се максимално дозволените вредности, според стандардот. Во праксата, потрошувачката на енергија за греење и ладење кај Пасивните Куќи е уште помала и се движи околу 10 kWh/м2 годишно, а на вкупната примарна енергија најчесто не надминува 70 kWh/м2. Или за 50м2 за греење и ладење околу 2,000 денари, а вкупно енергија околу 14,500 денари. И пак ќе кажам, ова се вкупни трошоци за цела година.
И најважно од се е тоа дека ова не се само напразно декларирани бројки или маркетиншки трик, туку објектот мора да се сертифицира за да добие статус Пасивна Куќа. А за да се сертифицира, најпрво мора да е проектиран од Сертифициран Дизајнер за Пасивни Куќи. Потоа проектот се испраќа на ревизија во Германија во PHI, каде што добива одобрение дека е испроектиран според стандардите. При градењето, изградбата и надзорот на изградбата исто така се водат од Сертифицирани Дизајнери за Пасивни Куќи, а се употребуваат исклучиво материјали и опрема кои имаат сертификат за подобност за изградба на Пасивна Куќа. И на крај, комисија од PHI Германија, доаѓа на лице место, со специјални инструменти и ги врши сите потребни мерења и испитувања, врши контрола на целокупната документација од изградбата и како резултат на се ова издава сертификат дека објектот ги задоволил потребните стандарди за Пасивна Куќа. Е дури тогаш имате право да кажете дека вашиот објект е Пасивна Куќа. Ова наизглед е сложена процедура, но не е така. Сè оди брзо, лесно и едноставно а во целост е елиминирана можноста за грешка или изигрување на правилата и стандардите.
Постои, да кажеме еден мит поврзан со пасивните куќи, а тој е дека цената на квадратот на овој објект е драстично поголем од квадратот на конвенционалните објект
Во економијата, цената на чинење на еден производ е малку посложена математика. Економијата ја мери цената како идна вредност, или поточно ги зема во предвид заштедите кои се резултат од направената инвестиција. Ваквиот пристап е посебно поддржан од банките, како потенцијални кредитори на ваквите градби. Од друга страна според пресметките, а и веќе 20 годишното искуство со Пасивните Куќи, утврдено е дека периодот за економска исплатливост на дополнителната инвестиција изнесува од 3 до 7 години. Така да после тоа секој ден таквиот објект носи добивка за сопственикот.
При ваквите калкулации, нималку не треба да се занемарат добивките за целото општество од намалувањето на емисиите на СО2 во воздухот, како резултат на намалената потреба од енергија.
- - - Тука јас Вас би ве прашал, колку чини комфорот и највисокиот стандард на живеење на станарите на тој објект?
Сепак, за да не остане ова прашање неодговорено, ќе кажам и прецизни бројки. Дополнителната инвестиција за еден објект да биде изграден по стандардот Пасивна Куќа, се движи од 120 ЕУР до 200 ЕУР за м2. Точната цена, како и при стандардното градење, зависи од многу фактори, а најмногу од барањата на инвеститорот.
Другиот мит, кој што се поврзува со пасивните куќи е тој, дека за да изградиме еден ваков објект треба да користиме специфични градежни материјали
Поголемиот дел од материјалите се стандардни за градежништвото, но се посветува големо внимание на правилното вградување. Всушност, тајната е во деталите. Сепак има и неколку сосема специфични и специјализирани материјали, а посебно интересни се прозорците, вратите, системот за вентилација и воздухонепропустливиот слој. Секако и осветлувањето и сите уреди кои ќе се користат треба да се енергетски ефикасни.
Рокот за градба е нешто сосема малку подолг од вообичаениот, токму заради потребата од посебно внимание при вградувањето и изведбата.
- - - Дали пасивната куќа има некои посебни барања кога е во прашање локацијата каде што можат да се градат?
Не. Локацијата и некои други предуслови имаат влијание врз цената на чинење на објектот. Или поточно колку повеќе предуслови се исполнети, толку ќе биде поевтино постигнувањето на пропишаните стандарди. И обратно.
- - - Да ли овие куќи се градат кај нас и каков е интересот за ваков вид на објекти?
Сум слушнал дека има изградено еден или два вакви објекти во Македонија, но не можам ниту да потврдам, ниту да демантирам. Само ќе повторам дека за еден објект да може да се декларира како Пасивна Куќа, мора да има сертификат издаден од овластена институција. А во регистарот на Пасивни Куќи не постои ниту еден објект од Македонија. Според тоа, доколку навистина има изградено објекти кои го задоволуваат овој стандард, јас би им препорачал на сопствениците да се обратат до Институтот во Германија и да побараат сертифицирање.
Премногу е нова оваа идеја кај нас, за да има голем интерес. Сепак, полека но сигурно, интересот се буди. Јас лично сум убеден дека за објектите за живеење не е водечки мотив профитот или заштедата, туку високите комфорни услови и квалитетот на живот што го нудат ваквите објекти. Додека кај деловните објекти, кај хотелите и објектите кои се градат за да бидат издавани под наем, верувам дека економијата ќе биде добар мотив. Во секој случај, касниме веќе 20 години зад напредниот свет, па време е да ги покажеме првите резултата и на оваа тема.
- - - Дали некој објект кој што е изграден на конвенционален начин на градење, може да се трансформира во пасивна куќа и ако може кои зафати се потребни за оваа „операција“?
Скоро секој постоечки објект може да се адапртира во енергетски ефикасен со стандард на Пасивна Куќа, но од неколку предуслови зависи цената на чинење на тој зафат. Така да една едноставна економска анализа може да даде одговор дали е тоа исплатливо или не, или пак едноставно желбата на инвеститорот тоа да го одреди.
Инаку градежните зафати за адаптација во Пасивна Куќа би биле многу слични, како при стандардна адаптација. Тоа подразбира промена на прозорци и влезна врата, термоизолирана фасада, а понекогаш и помали конструктивни зафати. Сите материјали треба да се со квалитет и технички карактеристики кои ќе ги задоволат стандардите за Пасивна Куќа, а начинот на изведба според инструкциите и прописите за ваков тип на објекти. Многу невообичаени и интересни се зафатите околу обезбедување на бараната воздухонепропусност на објектот, како и поставувањето на системот за вентилација и загревање на санитарна топла вода.
- - - Дали пасивната куќа може да ги искористи обновливите извори на енергија и да на таков начин стане енергетски независен објект?
Па тоа е и основната цел на овој систем. Пасивниот објект и без соларните панели во голема мерка ја користи сончевата енергија за загревање во зимскиот период, преку посебно изработените прозорци наменети токму за пасивни објекти. А со посебни мерки, заштитен е од прегревање од летното сонце. Околу 30% од потребната енергија за загревање на објектот преку зимата се добива од сонцето, преку прозорците. Втората третина од потребната енергија за загревање е од температурата која се ослободува од уредите за домаќинство и жителите во објектот, а третата третина се оние дополнително потребни 15 kWh/m2 годишно. Тоа е толку мала потребна енергија, што доколку се направи добра комбинација помеѓу соларни панели за топла санитарна вода, фотоволтаични панели за производство на струја, мини ветерници и систем за искористување на енергијата од земјата, без никакви дилеми објектот може да биде, целосно независен од системот за снабдување со електрична енергија. Па дури да произведува и вишоци, кои може да се продаваат на пазарот. Факт е дека ова е уште една дополнителна инвестиција, но истата многу брзо се исплатува.
А што се однесува до централното греење, или какво и да е друго греење, Пасивните Куќи немаат потреба од загревање или ладење со до сега познатите конвенционални системи. Тоа значи дека нема радијатори, печки, греалки, климатизери или сл.
Пак колку за илустрација, една соба од 24м2, при надворешна температура од -15 С, ќе се загрева доколку запалите четири сијалици од по 60 вати.
- - - Дали концептот на пасивната градба може да се примени и на објекти како што се производни погони, школи, спортски објекти…итн?
Секако. Нема никакви ограничувања во овој смисол. Сепак за ваквите објекти е пресудна економската пресметка. Доколку имате фабрика која заради технолошкиот процес троши огромно количество на енергија, беспредметно е да штедите од енергијата за греење и ладење, која е минорна во однос на примарната.
Убаво е тука да се каже дека посебно добри ефекти и големи заштеди со овој стандард се постигнуваат кај деловни згради и колективни станбени згради, а посебно кај хотели и јавни објекти како што се училишта, градинки, театри, кино сали и сл.
- - - Она што сите можеби сите ги интересира е дали можете да ни дадете споредба помеѓу пасивната куќа/објект и куќа/објект изграден на конвенционален начин на градење?
Можам, само ќе звучи малку неверојатно. Сите споредби се за зимски период, при надворешна температура од -15С, а внатрешна од 20 С.
Еве на пример, старите станбени објекти во Македонија имаат потрошувачка на енергија за греење дури и поголема од 300 kWh/m2 годишно, а размена на воздухот при ветар со брзина од 40км/час е поголема од 500% од вкупната кубатура во објектот, за еден час. Температурата на внатрешната површина на фасадните ѕидови и прозорците може да падне дури и до 5Со. Тоа значи големи трошоци за греење, влага и мувла по ѕидовите и прозорците и голема промаја, заради што сепак не е топло и пријатно во таквите објекти. Кај голем број деловни и јавни објекти состојбите се уште полоши од овој пример.
Кај поновите објекти, состојбата е далеку подобра, па потребната енергија за греење е околу 100 kWh/m2 годишно, а размената на воздухот внатре-надвор при брзина на ветар од 40км/час е поголема од 300% од вкупната кубатура во објектот, за еден час. Обично температурата на внатрешната површина на ѕидовите се движи околу 14Со, а на прозорците околу 12Со.
Доколку овие објекти би се адаптирале и би бил постигнат стандардот Пасивна Куќа, потрошувачката на енергија за греење и ладење не би надминала 15 kWh/m2 годишно, а во најчест случај би била околу 10 kWh/m2 годишно. Размената на воздухот внатре-надвор при ветар со брзина од 40км/час ќе биде помала од 60% од вкупната кубатура на воздух во објектот, за еден час, а најчесто нема да надмине 30%. Температурата на внатрешната површина на ѕидовите и на прозорците ќе биде над 18Со.
Очигледно е дека заштедите во енергија достигаат и преку 20 пати, а промајата е елиминирана во целост. Тоа значи дека и емисијата на СО2 во воздухот е и до 20 пати помала.
Токму заради ова често ја употребувам фразата:
ПАСИВНА КУЌА – СПАС ЗА ПЛАНЕТАТА, ВИСОК КОНФОР ЗА КОРИСНИЦИТЕ
Напишано од г-дин. Роберт Вороса:
Свесно енергетско размислување: концептот за пасивна куќа
Повеќе: Што е пасивна куќа
Додатни трошоци кои можат да се појават
Прашањето се однесува на додатни трошоци кои можат да се појават кај изградбата на пасивната куќа или објект; колку таквиот објект е поскап од т.н. класична градба?
Едноставен одговор е: сигурно дека е поскапа градбата на енергетски пасивен објект од класичен објект. Екстра трошоците се однесуваат главно на: ѕидовите, т.е. на материјалот со кој се градат надворешните и внатрешните носечки ѕидови, надворешната столарија, вградувањето на изменувач на топлината (рекуператор), соларни ќелии и апарати, итн.
Но прашањето можеме да го поставиме и на друг начин, а тоа е: дали уложените сретства ќе ни се повратат?... и така доаѓаме до покомплексен одговор.
Комплетната концепција на енергетски пасивниот објект резултира со значајно намалување на трошоците за одржување и живеење и на тој начин осигурува враќање на уложените сретства. Единствен проблем е што тие додатни сретства треба да бидат вложени одеднаш, при градењето на таков објект; еднаш кога објектот ќе се стави во употреба (живеење), започнуваат заштедите.
Сега се поставува прашањето, која е вредноста на тие додатни трошоци и како тоа се аплицира на т.н. просечно семејство; дали на просечно економски стабилно семејство трошокот за изградба на ваков објект е исплатлив и дали е можен?
Искуствата покажуваат дека не е невозможен; со вградување и примена на најсовремена технологија и опрема можат да се елиминираат неповолните фактори.Трошоците кои настанаа со изградба со основните материјали кои осигуруваат енергетска пасивност на објектот и со вградување на потребната опрема се амортизираат со тоа што не се вградува опрема-уреди кои веќе не се потребни: оџак, плински бојлер, инсталација на термостат, цевки, посебни клима уреди, итн. Овие технички елементи, кои чинат значајна сума на пари, се заменуваат со рекуператор на воздухот, т.е. со уред за промена на топлината и со други уреди кои користат алтернативна енергија. Просечен краен заклучок е: нискоенергетскиот објект чини cca 15-18% поскапо од класичен објект, а енергетски пасивен објект чини cca 25-30% повеќе (зборуваме за „клуч на рака“, за завршен објект).
Секој мора индивидуално да одлучи дали е во можност да финансира таков објект или не, но ако се земе во предвид сигурниот пораст на цената на сите енергенти и нивното интеракциско влијание еден на друг, сигурно дека вреди да се стави се на хартија и сериозно да се размисли што и како да се гради.
Заштита на околината
Друг фактор за одлука за технологијата на пасивна куќа не се однесува само на нашиот новчаник, туку и на нашата иднина. Од гледиште на еколог, заштедата на енергија има се поголема важност. Истражувачите од развиените западни земји први го уклучија алармот, укажувајќи на фактот дека испуштањето на штетни гасови е одлучувачко за појавата на ефектот на стаклена градина кое доведува до глобално затоплување, а што може да има катастрофални последици за човештвото, дури во многу блиска иднина.
Индустријализацијата, поврзана со зголемена побарувачка на енергија резултираше со зголемено испуштање на јаглерод диоксид, и покрај фамозниот протокол од Кјото. При проекцијата на одржливиот развој секакви разноврсни облици на алтернативна и обновлива енергија добиваат значајна важност. Енергијата, било да е топлинска или електрична е нужна, таа е потреба на современиот свет; прашање е на кој начин да се произведе а да не се уништува околината. Истражувањата покажуваат дека фосилните горива, на кои се темели развојот на индустријата последните 100 години, ќе ги има уште само неколку десетици години. Како и да е, експлоатацијата ќе бара се пософистицирани и покомплицирани методи и технологии, што ќе резултира со пораст на цената на фосилните горива. За жал, и покрај тоа, употребата на обновливи извори на енергија се уште завзема мал дел од вкупната потрошувачка на енергија. Моментално решение е енергијата да се искористи со најголем процент на искористливоста. Методите и технологијата на пасивно градење со сигурност ќе добиваат се поголема важност на локално ниво. Мисли глобално-делувај локално, велат организациите кои се занимаваат со заштита на околината. Во право се; одлуките кои архитектите ги донесуваат денес ќе имаат далекусежни последици. Затоа еколошката освестеност кај проектирањето е многу важна, како и свесноста дека денешните техники и технологии на проектирање и градење овозможуваат обликување и градење на објекти кои во исто време можат да ни пружат целосна удобност на живеење и заштита на околината во која сме ги изградиле. Не смееме да заборавиме дека Земјата не ни припаѓа нам, туку дека ни е само дадена на користење од нашите предци, да ја дадеме понатаму на користење на нашите потомци.
Градење Да нагласиме неколку основни принципи, многу е важно да се спомни неминовните промени кај проектирањето на пасивна куќа во однос на класичната, пред се методите на топлинска изолација и разликите кои се јавуваат кај примената на технологиите кои оневозможуваат топлински мостови.
Кога еднаш ќе одлучиме да изградиме таков објект, како прв чекор кој мора да го превземеме (иако ќе бара и одредени компромиси) е да се следат основните принципи и методи на пасивна градба, споменати во овој натпис, и можеме да почнеме со проектирање и изградба.
* Да започнеме со темелите! Значи, градењето започнува со темелите. Тоа е првата точка на која се среќаваат техничките решенија за топлинска изолација и одбегнување на топлинските мостови. Многу е важно добро термички да се изолираат темелите. (но бадијала ако и цел објект не е добро изолиран) При градењето на темелите посебно внимание мора да се обрати на прекинување на термичките мостови помеѓу темелите (темелна плоча) и ѕидовите кои доаѓаат над. Постојат повеќе решенија, воглавно се користат изолациски ленти во комбинација со битуменско премачкување или специјални композитни премачкувања на цементна основа. Тоа е затоа што сакаме со изо-слојот да ги издвоиме двата слоја кои најчесто имаат различна температура.
* После тоа, на ред доаѓаат ѕидовите. Постојат многу методи на градење; од конвенционалните методи со цигли до се почесто применуваните методи на лесна конструкција, „финта“ е да се постигне што помал коефициент на топлинска проводливост. Искуствата од западните земји, посебно на германската градежна индустрија покажуваат дека идеално коефициентот би требало да биде околу 0,11 W/m2K (U=0,11W/m2K). (кај прозорите исплатливиот максимум е повисок)
Постигнување на пониски вредности нема никаков ефект, од разни причини, од техничка и практична природа. Постои технологија на брзо градење која ефикасно го решава проблемот на топлонски мост, со исклучително високи топлинско изолациони својства а се уште е слабо позната. Тоа е систем од неопор на принцип елементи кои се сложуваат како лего коцки (непотребна реклама а може да се оди со секаков блок и добра изолација пр. itong+xps или пак уште поеколошки сламена бала итн.) а кои во суштина, се основни во градењето на пасивна куќа. Со елементите се формираат ѕидови, кои се армираат и на тој начин прават, во суштина, оплата во која на крајот на процесот се влева бетон како и во секоја друга оплата (кај скламените куќи мора да се оди со глина). Постојат сите видови на елементи за комплетирање на основната конструкција на објектот, а кои едни со други се комплементарни, еднаш наредени прават конструкција без топлински мостови. Во зависност од подрачјето каде што се гради, од статичката пресметка и во краен случај во зависност од желбата на инвеститорот, ѕидовите мора да се армираат до таа мера да овој тип на конструкција е најсигурен во однос на другите, што се однесува на статичката отпорност на земјотреси и термичка изолација исто така. Уште една предност на овој систем е што, со оглед на брзината на градењето, трошоците не растат туку обратно-опаѓаат. Овде нема додатно градење на армирани надпрозорници и надвратници, носечки греди, итн. Целата структура на објектот има исти термомеханички вредности во секоја точка, што ја спречува можноста за кондензација, која се јавува поради разликите во температурата на поедини делови на конструкцијата на објектот кај другите врсти на градење (поради употреба на различни материјали, со различна густина и различни термомеханички својства).
* После ѕидовите, на ред доаѓа меѓукатната конструкција. Ако станува збор само за приземје, подобро, попрактично и поефтино е да се направи меѓукатна конструкција со одлични термичко-изолациони својства, отколку додатно да се изолира кровната конструкција и да се прави спуштен гипс плафон. Необлок меѓукатната конструкција е сигурно најдобро решение (xps-стиропор е и поефтин и подостапен), од повеќе причини; лесна е, брзо се монтира, со извонредни изолациони својства, статички е цврста, и компатибилна е со ѕидовите, така што кога се формира, не постои потреба за накнадно странично изолирање на меѓукатната конструкција, туку плочата е дел од целата конструкција на објектот и нема никакви шанси за појава на термички мост.
Ако се работи за повеќекатница, „проблемот“ со изолацијата се сели на горниот кат, секако. Препорачливо е и над горниот кат да се изведе плоча, без оглед на формата на кровот.
* Изведувачи на конструкцијата и инсталацијата Ако се гради пасивна куќа, за добро изработен проект не се важни само топлинската изолација, ориентирање на куќата, итн; важна е и интеракцијата на монтерите на опрема и добавувачите на материјали. Задача на сите нив е да ја вклопат целата опрема, секој од страна на својата струка, за да како резултат се добие објект со минимална потрошувачка на енергија. Прецизното ориентирање, оптимизирање на воздухот и површината, топлинската изолација помеѓу преградните ѕидови и отвори ќе резултираат со заштеда на енергија, присуство на квалитетен воздух и микроклима и воопшто со подобар квалитет на живеење. Речиси најважна работа за решавање кај пасивната куќа е вентилацијата, поради тоа што објектот е одлично топлински изолиран. Како е можно да се задржи топлинската енергија (значи, не да се проветрува објектот) и во исто време да имаме идеални микроклиматски услови внатре во објектот? Секако дека постои решение: топлинска пумпа. Одлично изолирана куќа со топлинска пумпа е рецепт за успех за ниски енергетски трошоци. Формула која кај готовите градби се повеќе се употребува. Ретко кога произведувачите на готови објекти биле толку едногласни и сложни: топлинската пумпа припаѓа на иднината. Не е битно дали во комбинација со фотонапонски ќелии или со соларен состав, но топлинската пумпа треба да е централната точка кај економски исплатливите куќни техники, барем кога се работи за добро изолирани објекти. Производителите на топлински пумпи можат денес да се фалат со голем удел во продажбата, што помалку изненадува бидејќи не се работи за нова техника, а е поврзана со релативно висок почетен трошок при инвестирање. Ако на почетокот и има било какви технички проблеми, посебно во праксата, со тек на време во целост се решени. Прирастот во Европа секоја година е се поголем што е во корелација со готовите градби кои го прифатија ваквиот систем на греење како свој составен дел. Објаснувањето е едноставно: производителите на готови објекти од типот „клуч на рака“ можат техниката и објектот уште во подготвителната фаза во фабриката меѓусебно оптимално да ги ускладат. Кај конвенционалните градби тоа е отежнато бидејќи треба да се спојат различни занаети и различни претприемачи под ист кров. Принципот на работа на пумпата е познат: функционира на начин дијаметрално спротивен од фрижидерот со тоа што овде се работи за ефект на топлина, а не на ладење. Затворена циркулација со средство за ладење внатре во испарувачот ја превзема топлината од околината, компресорот го компримира работниот простор, а преносот на топлина оди преку кондензатор и после експанзискиот вентил целиот процес почнува од почеток. Во зависност од искористеноста на топлината од околината (земја, воздух, вода), се разликуваат две засебни варијанти, но основниот принцип е ист. Изборот на решение ќе зависи од одредени услови, како што се потребата за греење и сместувањето на самиот објект. Се подразбира дека секој нема езеро пред куќата ниту пак може да ја користи водата за погон на топлинската пумпа. Во тој случај мора да се користи некој друг систем, како на пр. систем кој може да ја искористи топлината од земјата или од воздухот.
* За греење со топлинска пумпа важи следното:
Годишниот работен број може да се спореди со степенот на искористеност кај греењето, а се однесува на односот испорачана топлина/потрошена струја. Работниот број 3 го говори следното: испораката на топлина е 3 пати поголема од потрошената струја која ја користи компресорот. Тоа значи дека топлинската пумпа покрива 75% од потребите за енергија и тоа од околината, а само 25% од енергијата мора да ја користи од електричната мрежа.
Колку е работниот број поголем, толку топлинската пумпа е поефикасна
Топлинската пумпа употребува ниска работна температура (30° до 40°C). Затоа е исплатливо исти такви системи да се вградуваат за подно или ѕидно греење. Колку е пониска работната температура на системот, толку исплатливоста е поповолна. Формулата е: зголемување на работната температура за 1° ги зголемува трошоците за 2%.
Ниту кај топлинските пумпи не постои идеално решение. Два примера: кај искористување на топлината од земјата, колекторите сместени на длабочина од 1,3 м во земјата бараат двојно повеќе дворна површина. Кај користењето на надворешниот воздух потребно е да се има и додатно електрично греење во случаи на многу ниски температури (бивалентен состав). Кај готовите градби се користи посебна земна сонда за топлински пумпи. Се работи за моновалентен систем на кој не му треба додатно греење. За погон е потребна една или неколку земни сонди кои се вметнуваат со бушење во земјата на дебелина од прилика 100м. Преку цевки се црпи топлина од земјата, во внатрешноста циркулира мешавина од расолин, а повеќето сонди можно е да се постават заедно. Сондите можат да се постават на секаква врста на подлога, освен таму каде што постојат тешки теренски услови (карпи). Наредна варијанта која се инсталира кај готовите градби е топлинска пумпа која користи складирана енергија во надворешниот воздух. Испарувачот може да се постави некаде надвор или на подрумски прозор за да инсталациските и инвестициските трошоци бидат што пониски. Недостатокот на ова решение е тоа што капацитетот на топлинската пумпа рапидно паѓа при надворешни температури помали од нула па мора да се инсталира и додатно електрично или плинско греење.
* Ниска инвестиција, брза амортизација Секако дека можат да се користат и останатите извори на енергија: подземна вода, река, вода од езеро, земја. Апсорберите можат да се вградат внатре во градежните делови. Овде се работи за посебен случај кој не може секаде да се спроведе, а покрај тоа посреди имаме и трошоци - бидејќи каква корист од ниски енергетски трошоци кога трошоците за инвестиција се над амортизацијата! Идеално решение и онака не постои. Пример: при пресметувањето на енергетскиот биланс топлинската пумпа на надворешен воздух не котира така добро како варијантата со подземната сонда, но кога е во прашање амортизацијата, нема конкуренција. Проф. Хаусладенс на Техничкиот универзитет во Минхен докажал дека топлинската пумпа на надворешен воздух се амортизира веќе после 3,5 до 5 години – зависно од цените на плинот иструјата...
Техника и поставување за фиксна цена. Долги години топлинскити пумпи со земјени сонди ретко се поставувале бидејќи биле многу скапи. Во последните неколку месеци оваа техника значајно поефтини. Инсталацијата на топлинската пумпа и земјената сонда во споредба со стандардното греење на масло или плин, чини помеѓу 9000 и 12000 евра, што ја вбројува во исплатливи инвестиции од следните причини: отпаѓаат оџаците и услугите на оџачарите, танковите за мазут не се потребни како ни приклучок за плин. Не треба да се заборави и извонредниот позитивен еколошки аспект. Алфа и Омега на се е добро изолиран објект.
Се поставува прашањето, зошто топлинските пумпи се толку барани денес? За тоа има повеќе причини:
Одлично изолирани готови објекти со U вредност (на надворешните ѕидови) помеѓу 0,12 и 0,20 W/m2K и многу ефективни прозорци ствараат услови во кои потребата за топлина се движи помеѓу 50 и 90 kW/m2. Тоа е 5 до 9 литра мазут годишно по метар квадратен стамбена површина. Според тоа, веќе се исплати да се набави поефикасната топлинска пумпа.
Индустријата за греење развила компактни топлински пумпи прилагодени на ниските енергетски потреби на добро изолираните објекти. (а како компактни ги инсталираат и кај нас по објекти со екстра топлински мостови,да неречам класично изолиран објект) На тој начин едноставно се избегнуваат системи со преголеми димензии, прастари проблеми кога е топлинската техника во прашање.
Греењето со помош на земјени пумпи денес се нуди во комплетните пакети кои во себе ги содржат топлинската пумпа, бушењето и евентуално потребната дозвола.
Подното и ѕидно греење стана прилично ефтино. Особено подното греење. Некои производители на готови објекти во ЕУ веќе во вградуваат во објектите бесплатно!
Edited by +Protagorist - 28-Jan-2013 at 11:46
HaјсилнoтoOpужјe е вo caмитeHac cинaпoвo3pнo co НaдeжВepaЉубoв
Топлинската пумпа може многу повеќе од греење Со оглед на тоа што почетната циркулација на топлинската пумпа може да се пренасочи во спротивен правец, значи не на греење туку на ладење, електричната топлинска пумпа во текот на летото може да се користи и за умерено ладење. Во текот на жешките месеци ладен под – без сомневање пријатно чувство и тоа не само за тие кои сакаат да одат боси! Интересот за пасивни куќи рапидно расте секаде во светот. Стручни лица од различни профили разменуваат практични искуства и со резултатите од научните истражувања да се изгради иднина која ќе доведе до поголема заштеда на енергија. Во Западна Европа, делумно и поради државното поттикнување, градењето на пасивни објекти завзема голем замав. Во тоа предничи регионот Каринтија во Австрија. Денес, во Австрија има илјада пасивни куќи и објекти, а до 2012 год. се проценува дека таа бројка ќе дојде до 12000. Љубопитни луѓе од целиот свет одат таму за да се уверат како функционираат овие објекти, како е можно воопшто да немаат вградено класичен систем за греење, во една Австрија, позната по просечно ниските температури. Најважна цел на таквиот проект во Австрија бил да се намали количината на увезена енергија за да може државата да биде што повеќе енергетски независна и економски појака. Во сите развиени земји исто така постои интерес за пасивни градби, меѓутоа, зошто нема, да кажеме една Македонија, 1000 пасивни куќи? На ова прашање тешко е да се одговори едноставно, проблемот е од поширока природа. Иако државата не субвенционира значајни средства за тој вид на градење, постојат знаци дека може да биде подобро. Веројатно главниот проблем лежи во економската немоќ на државата. (државата има моќ но од ваквите субвенции ќе профитираат повторно богатите а сиромасите пак ќе си се грејат на дрва,затоа попаметно е субвенционирање еколошки ефикасни градби како сламените куќи,а по методологија која би била стандардизирана од градежен факултет и дгкм) За сега, имаше скромни зачетоци, со можноста да се поврати одреден дел од сретствата вложени во соларни колектори, но не постои општ концензус и одлуки на меродавните државни органи за јасна законска регулатива.
Иднината...
Се надеваме дека промените на моменталната состојба додатно ќе ги стимулираат луѓето да ја сватат вистинската корист од свртувањето кон алтернативните извори на енергија, зачувување на енергијата, намалување на нејзиното трошење и пасивните градби. Ние со своите производи стоиме на првото скалило од пасивното градење.
Prozor za pasivne kuće nije tip prozora u pravome smislu. Pojam prozora za pasivne kuće se odnosi na izolacijska svojstva prozora. Prozor sa standardom pasivne kuće ima vrlo dobru vrijednost toplinske izolacije. Koeficijent prijelaza topline Uw mora biti manji ili jednak od 0,8 W/m2K, u skladu sa europskim standardom. Svaki prozor koji ima Uw-vrijednost manju ili istu vrijednosti 0,8 W/m2K je po tome prozor za pasivne kuće i odgovara aktualnim smjernicama za uštedu EnEV 2009 za upotrebu u pasivnim kućama i za pripadajući program subvencioniranja.
Prozori za pasivne kuće nisu ograničeni za korištenje u pasivnim kućama. Prozori sa standardom pasivnih kuća mogu se koristiti i za obnovu starih zgrada i isto tako i pri novogradnji. Prozori za pasivne kuće povećavaju udobnost i značajno doprinose smanjenju troškova grijanja! Prednosti prozora za pasivne kuće na jednom mjestu Visoka razina udobnosti – ne stvara se hladan zrak u blizini prozora. Ne pojavljuju se obrisi zbog različitih temperaturnih slojeva u području prozora. Unutrašnja površinska temperatura prozora za pasivne kuće ni u zimi ne pada ispod 17 stupnjeva Celzijevih. Zbog odličnog izolacijskog svojstva u području prozora više nisu potrebni radijatori. To omogućava dodatnu slobodu u namještanju i uređenju doma. U međuvremenu, vrlo mali dodatni troškovi prozora za pasivne kuće u kratkom vremenu će otplatiti sami sebe zbog visoke energetske učinkovitosti. Prozori pasivnih kuća – Uvjerljiva tehnologija!
Iznimna toplinska izolacijska svojstva prozora sa standardom pasivne kuće dobivaju se zahvaljujući vrlo visokoj tehnologiji kvalitetnog okvira, u kombinaciji s troslojnim ostakljenjem. U-vrijednost gotovog prozora ovisi o U-vrijednosti okvira, ostakljenja i rubne brtve odstojnika.
Osim toga, prozori pasivnih kuća imaju visoko propuštanje sunčeve energije. To znači da se prirodna toplina sunčevog zračenja može učinkovitije iskoristiti, što poboljšava energetsku bilancu zgrade i smanjuje godišnje primarne energetske zahtjeve. To znači da pored prednosti u smislu udobnosti života, prozori pasivnih kuća služe uglavnom za smanjenje energije i troškova grijanja. Zajedno ove prednosti nude graditeljima i stanarima jasnu prednost, posebno kada se koriste u novogradnji i u projektima obnavljanja.
Više informacija o temi možete naći na www.passiv.de
HaјсилнoтoOpужјe е вo caмитeHac cинaпoвo3pнo co НaдeжВepaЉубoв
енергетски ефикасен и еколошки одржлив систем е возможен само со
вентилирачка фасада и кров а кои впрочем се современа рефлексија на традиционален начин на чување храна како кај zeer-pot ќупоите
но апликацијата на парна брана бара професионална изведба (скапо и споро) како не би се јавиле топлински мостови макар стоела зад проектот здрава финансиска конструкција,пр. последен пат кога видов професионални молери иако луѓето навистана си ја знаат работата бидејќи газдата ги брзаше патем и се ценкаше (им ќари 1е/м2) наместо натенане и три раце со се' емулзија да добие,муабетот заврши просечно!
Edited by +Protagorist - 05-Sep-2013 at 15:31
HaјсилнoтoOpужјe е вo caмитeHac cинaпoвo3pнo co НaдeжВepaЉубoв
само да не добиеш жолт картон на домашен терен заради пасивна игра или несразмерен тајм-аут патем да бев протагонист ќе глумев лудило,а вака ко Протагорист живеам лудо - несвојствено за ова самодоволно-конзумеристичко општество каде нема место за споделување ами само тргување со знаеења!
на горниов пост би додал дека за нулта-енергетска кшча поодржлив систем би бил вентилирачка фасада и кров ем геотермално греење, ваквите куќи со интелигентно изолирање и загревање исто ги именуваат и како позитивно-енергетска куќа која дури генерира повеќе енергија него што ја троши http://www.plusenergylab.com/
ќе бидам искрен,незам што значи ни првото ни второто,и затоа грешам.
Маната кај нас е што половина од куќите немаат ни основна фасада,па камоли нешто повеќе.Нашиот сакан и единствен Миле предложи и казни за нефасадирање,ама нашата ни земја ни остана пак иста
следи го линкот во мојот потпис и ќе сконташ што би требало да биде моето [1],а за протагонист имаш дефиниција на wiktio,да бидам искрен сеуште не сум постојан протагорист со оглед дека верувам по инерција наместо интенција,но да не забегувам потака оти замина нишкава кон СМФ
#
а за фасадите велиш изостанвале,па по мене тоа е ок со оглед дека се отвора простор за алтернативни закрпи,само треба и владините и невладините организации да работат на локално описменување на масите за енергетска ефикасност а не само да штанцаат проекти до ниво на флаер+брошурче,еј тие немаат абер емисија на тв да стокмат а не па патувачки трибини или стандардизирање на алт.еко.материјали да истераат,патем штета што билд ко форум не се крена на ниво на нво та бар да се истуркаа некои паметни и конструктивни проекти за општо добро,иако и на ова ниво форумов воопшто не е за потценување!
нејсе немора ни фасади колку што е потребно паметно греење и ладење на домовите со оглед дека целиот муабет околу класична и пасивна куќа се енергетските трошоци,но да не ги заборавиме и компаниите каде и кај средните а неретко и големите изостанува интерес за ен.еф.,но општо земено верувам дека не сме некој особен исклучок по балканите
Ево еден пример за нискоенергеткса куќа изградена почитувајќи ги стандардите за мала емисија на топлотна енергија. Штета само што не е даден податок за цената на градење
You cannot post new topics in this forum You cannot reply to topics in this forum You cannot delete your posts in this forum You cannot edit your posts in this forum You cannot create polls in this forum You cannot vote in polls in this forum
Quote 
Topic Options
а во целост е елиминирана можноста за грешка или изигрување на правилата и стандардите.
патем да бев протагонист ќе глумев лудило,а вака ко Протагорист живеам лудо - несвојствено за ова самодоволно-конзумеристичко општество каде нема место за споделување ами само тргување со знаеења!
