Археологија

Монетите кои датираат од крајот на 13 и почетокот на 14 век, говорат дека населението имало живи трговски врски со Венецијанската република

Осумдесетина сребрени венецијански монети, или таканаречени "матапани", кои датираат од крајот на 13 и почетокот на 14 век, се пронајдени од археолозите, кај Струмица.
Првичните сознанија говорат дека во оваа тврдина постоел интензивен живот низ вековите, и дека овдешното население имало живи трговски врски со Венецијанската република, особено по падот на Константинопол во 1204 г., и со формирањето на латински царства во византиската империја.

Истражувања на Стибера

Прилепските археолози годинава ќего истражуваат центарот на античкиот град Стибера. Со стручната екипа од Заводот за заштита на спомениците и музеј од Прилеп ќе раководат археолозите Лилјана и Костадин Кепески. Тие ќе работат речиси три месеци.

- Ќе ископуваме во централниот дел, западно од Хероонот и ќе го доотвориме објектот со култна намена што го откривме лани - вели Кепеска.Археолозите лани открија значајни скулптури на Стибера, меѓу кои три мермерни глави, скулптура на божицата Ника, портретот на младо момче Ефеб и помала скулптура од млада жена, без глава и нозе.

На локалитетот досега се откриени 28 споменици со натписи и 27 статуи. Истражувањата почнале во 1924 година, а со нив раководел српскиот археолог Никола Вулиќ. Античкиот град Стибера бил формиран во 4 век пред новата ера и доживеал процут во 2 век.

Истражувањата на античкиот град се дел од капиталните проекти на Владата. За годинашните истражувања се издвоени околу три милиони денари.

На наоѓалиштето излегуваат на виделина живеалишта од доцна антика, поплочани улици, плоштади и куќи за живеење со целиот распоред, кујни, складишта и внатрешни дворови...

На археолошката локација Стоби кај Градско, деновиве се откриваат фрагменти од архитектурата од 4 до 6 век. Според археологот Силвана Блажевска, на наоѓалиштето излегуваат на виделина живеалишта од доцна антика, поплочани улици, плоштади и куќи за живеење со целиот распоред, кујни, складишта и внатрешни дворови.
- Оваа архитектура ја наоѓаме на локацијата над театарот, а потекнува од периодот кога овој објект излегува од употреба. Се отвора и просторот над полукружниот плоштад наспроти Епископската базилика, па се до северниот бедем каде се открива исто така доцноантичка архитектура. Колегите го доистражуваат и римскиот форум. Таму се откриени исто така фрагменти од скулптури, но вградени во бедем. Имаме откриено и глава од скулптура, но дури за две недели ќе се знае од кој период потекнува и што претставува, вели Блажевска.

Во северозападниот дел на Стоби, пак се отркриени пет метри квадратни кули. Инаку, откритија според Блажевска има и на западната некропола. Пронајдени се и голем број керамички садови, монети од 4 до 6 век и раноримски. Се отвара и делот од патот кој од Стоби води кон Хераклеа, а се истражува и покрај градбата со засводени подземни простории, која е откриена минатата година.

Инаку Стоби во 7 и 6 век п.не.е бил мала пајонска населба. Почнал да се развива во време на Филип Петти, но највисок подем доживеал во Римско време.

На археолошкиот локалитет кај скопското село Таор, родното место на големиот император Јустинијан Први, Тауресиум, кој владеел со источно римско царство од 527 до 565 година, за посетителите ќе бидат поставени табли со објаснување на неговата историја, како и на поединостите за пронајдите предмети. Според археологот Кире Ристов, кој е и раководител на истражувањата, од април кога започнаа активностите на теренот до сега, пронајдени се повеќе објекти од јавен карактер, 6 индивидуални станбени објекти, како и многу фрагменти од керамички садови и метални наоди.
-Истражувањата ќе продолжат до крајот на идниот месец, со оглед дека до тогаш имаме обезбедени средства од ресорното министерство. Целта ни е во овој период да го доведеме во состојба на јавна презентација, иако локалитетот е веќе влезен во туристичките карти на Македонија. Во тек е и решавање на имотно-правните односи бидејќи локалитетот доби јавен карактер, објаснува Ристов.

Таблите кои треба да бидат поставени од Град Скопје, ќе ги откријат пред посетителите тајните на Јустинијана Прима, град-седиште на архиепископијата на императорот .
Инаку сите откриени предмети и градби зборуваат дека во периодот на доцната антика од 5 до 10 век, населението на овие простори имало активен општествен живот. На локалитетот, пронајдени се и населби од бронзено време, од 2200 до 1800 година пр.н.е.
Инаку досега е откриен дел од бедемот кој ја обиколувал населбата, а за позначаен наод се смета и откривањето на монограмот, печат на Јустинијан Први, врз венецот од ќуп "питос".

Епископски центар под темелите на Јени-џамија

Црквата „Св. Ѓорѓи“, најверојатно, била епископски центар на царството на Гаврило Радомир, син на Самуил

Монументална скулптура од камен со претстава на Големата Мајка, лоцирана околу 6.500 години пр.н.е е пронајдена на археолошкиот локалитет Цоцев Камен, Кратовско, тврди Вангел Божиноски, соработник на МАНУ за проектот “Неолитска архитектура“. Станува збор за единствена грамадна претстава на Големата Мајка кај нас, изделкана во вулканска карпа со висина од шест метри и широчина од три метри, тврди архитектот Божиноски, кој прв ја препознал фигурата во купот обраснати камења на локалитетот.
Претстави на оваа праисториска божица се пронајдени на повеќе наши локалитети, но со мали димензии, од по неколку десетици сантиметри, бидејќи фигурините најчесто биле дел од ентериерот на неолитските домови. Големата скулптура од Цоцев Камен има стилизирано тело, глава на која се издлабени очи, птичји нос и коса, слична на светските фигури со претстави на оваа божица, како онаа од Малта, која е висока само еден и пол метар.
Божиноски вели дека ова е голем пронајдок, кој ја потврдува широката распространетост на култот на Големата Мајка на наша територија. -Скулптурата е исправена и стои во центарот на светилиштето. Веројатно локалното население се собирало околу неа правејќи ги ритуалите за плодност и благосостојба, кои се одржувале во нејзина чест - вели Божиноски.
Археолозите, пак, како и досега, се резервирани во однос на откритијата за Цоцев Камен од страна на луѓе што не се во археолошката фела, сметајќи ги за контроверзни, најмногу затоа што локалитетот е археолошки неистражен, иако многумина претпоставуваат дека бил дрвено светилиште и праисториска опсерваторија.
Локалитетот најмногу го истражувал Душко Алексовски, претседателот на македонскиот Центар за карпеста уметност, кој минатата година ги сумираше своите истражувања во книжевно издание. Археологот Паско Кузман се оградува од анализите на Цоцев Камен велејќи дека, како археолог, не може да анализира сознанија до кои е дојдено по неархеолошки методи.
- Не можам да ги коментирам сознанијата на луѓето од интердисциплинарните науки. Тие се служат со поинакви методи на истражувања, кои се спротивни на археолошката методологија - вели Кузман.
За време на истражувањата на Алексовски на Цоцев Камен е откриена и мала фигура со претстава на божицата мајка (од 30 сантиметри), што ја потврдува нејзината популарност во регионот. Таа, како и нејзините двојнички, има нагласени женски облини, а на главата доминираат очи и нос. Како и во другите примери, таа нема уста, додека екстремитетите се стилизирани.
Дека Големата Мајка, како серодителка и како извор на животот, се почитувала во Македонија, покажуваат и малите скулптури и жртвеници со нејзиниот лик најдени во скопските села Говрлево и Тумба Маџари. Таа се претставува како заштитничка на домот и на семејството, мајка-хранителка, и како мајка регенератор, која го реинкарнира телото на покојникот. Таа е отелотворување на женскиот принцип, на плодноста, раѓањето и на создавањето.