Битола

Долга приказна за Широк сокак

Битолскиот хроничар Димитар Димитровски Таќец (87) на 400 странци ја напиша приказната за Широк сокак, најпозната амбиентална улица на Балканот, чии градби одолевале на војните, а во 1966 година за малку ќе биле целосно опустошени

Битолски Широк сокак, една од најпознатите амбиентални улици на Балканот, во одредена форма постоела и во времето на античка Хераклеја. Подоцна се развила како црковно маало меѓу манастирите за кои се претпоставува дека постоеле во срцето на градот по кои го добила старото име Монастир. Како Широк сокак со ориентален сјај се развила во турско време додека низ неа чекореле конзули, паши и бегови, а со бомбардирањата во Првата светска војна станала штрбава уста поради изгорените градби. Опасност од унакажување ја демнело и во социјализмот, кога властите од неа сакале да направат сообраќајница, а цената со рушење да ја платат објектите со најубави фасади, каде што денес се сместени конзулати.

Ова е само дел од еволутивната нишка што на 400 страници ја плете најстариот жив битолски хроничар Димитар Димитровски-Таќец. И покрај своите 87 години, се' уште е витален и твори. Книгата е во подготовка, а тема се перформансите на Широк сокак низ вековите. Нуди факти и претпоставки кои се потпираат на неговото повеќедецениско истражување на минатото на градот, народни преданија, историски записи, фотографии и друго. Не тврди дека ова е апсолутна вистина, можеби постојат и други толкувања, но важно е темата да се развива и истражува.

- Нема пишани документи кога е настанат, кога е продолжуван Широк сокак. Но, според една логистика, ако Хераклеја немала доволно вода или пресушувала Буковска Река преку летото, морале да бидат преиориентирани кон една друга поголема вода, Драгорот. Широк сокак условно го сфаќам како траса, пат што ги водел тогашните жители од Хераклеја кон Драгорот - вели Таќец.

Во средниот век ја опишува како црковно маало на некогашниот комплекс со манастири, кој постоел во центарот на Битола. Вели дека уште Марко Цепенков градот го нарекол втор Ерусалим, поради постоењето на 70 манастири, дел распослани на местото каде што денес се наоѓа плоштадот Магнолија, во срцето на Битола. Постојат приказни според кои на десниот кеј на реката Драгор имало 41 црква и манастири, а на левиот уште 29 верски објекти.

Дека во централното градско јадро постоеле верски објекти, потврдуваат и ископувањата во Јени Џамија. Археолозите во нејзините темели пронајдоа остатоци од црква и икона. Се претпоставува дека за време на следбениците на цар Самуил ова било епископско седиште.

Според Димитровски, најверојатно е дека Широк сокак бележи развој како поголема улица во 17 век, со допуштањето на воената команда на турската трета армија во Битола до кај ќе биде границата на приближување на жителите на Битола до касарните. Го прашуваме што Широк сокак изгуби низ вековите и дали денес е поубав од порано. Одговорот е поразителен. Вели дел од ориенталните градби ги изгубил во пожар во Првата светска војна во 1917 година, кога градот бил бомбардиран.

- Јас сум роден во 1922 година во минатиот век. Како дете паметам дека го начекавме Широк сокак како штрба уста од стар човек. Најглавните ориентални градби беа погодени во пожарот, изгореа. Денес, Широк сокак не можеме да го рамниме со ориенталниот, кога имало главно згради на еркери, односно со издадени катови над приземниот за да добијат повеќе простор во одаите. Тоа било многу питорескно, живописно- додава Таќец.

Срушените делови наново се подигнале. Но, постоела опасност да биде крајно обезличен во времето на социјализамот, кога новите архитеконски тендеции за широки плоштади довеле до рушење на амбиенталниот Пекмез пазар пред почетокот на Широк сокак, како и рушењето на стариот театар.

- Леле што можеше да се случи во 1966 година. Доаѓаа барање од Скопје, па вие немате сообрајќајница, Широк сокак ви е тесен. Треба да го проширите! Ќе го сечете во должина од фурната на Паско, па горе до Магнолија, а во ширина два и пол метра, што значи ќе се сечеа фасадите што ја прави Битола арогантно убава. Стана голема полемика на седница. Веќе зрела работа, архитектите бараа сечење. Стана лекарот Јован Калаузи и рече што ќе направиме бре луѓе, пустош на Широк сокак. И фала му на Бога му рекоа на Скопје не, и ја спасија улицата - раскажува Таќец.

http://www.build.com.mk/forum/new_reply_form.asp?TID=211&PN=4&TR=65