Без стабилен енергетски сектор нема економски развој

Остварувањето на проектираните стапките на економски раст од 5,5 до седум проценти, но и порастот во градежништвото, индустријата, проследено со намалување на невработеноста, која од сегашните над 31 треба да падне на 25 отсто, директно ќе зависат од реализирањето на овие ветувања, велат економистите.

Од друга страна, пак, стручњаците се прашуваат колку и дали ваквите владини проекции се реални. Прашање на кое сите вешто, и науката и праксата, одбегнуваат одговорат.

Енергетиката има силно влијание врз сите економски сектори и претставува столб за одржлив развој на секоја земја, па и на Македонија. Во тој контекст, Владата во наредните четири години ќе се залага за ефикасен, конкурентен и финансиски стабилен енергетски сектор, како услов за сигурно, квалитетно, стабилно и економски најприфатливо снабдување со енергија од секаков вид на сите потрошувачи. Особено внимание ќе се посвети на транспарентноста и на конкурентноста во енергетскиот сектор, водејќи посебно сметка за либерализацијата, како во доменот на производството, така и во доменот на снабдувањето со сите видови енергенси.

Во таа насока, Владата ќе се залага за исполнување на ЕУ стандардите и регулативи што се однесуваат на енергетиката, воспоставување конкурентен национален енергетски пазар, но и активно партиципирање во регионалниот. Особено ќе се посвети внимание на либеризација на пазарот со електрична енергија, природниот гас и топлинската енергија. Реформите за креирање на конзистентен енергетски систем, по препорака на Европската унија, имаат за цел хармонизирање со Енергетската заедница на Југоисточна Европа, со крајна цел - интегрирање во енергетскиот пазар на ЕУ.

Принципи и приоритети на развојот на енергетскиот сектор ќе бидат: либерализацијата на пазарот, енергетската сигурност, порастот на производството на енергија, диверзификацијата на енергетските ресурси, порастот на меѓусебните врски со земјите од регионот и меѓународните транспортни коридор, порастот на енергетската ефикасност, како и зголемување на енергетските капацитети на обновливи извори

Рударски и термо капацитети

За искористување на домашните енергетски ресурси, ќе се зголеми експлоатацијата на постојните рудници на лигнит во Суводол и Осломеј, како и заокружување на веќе почнатите активности за отворање на рудниците Брод-Гнеотино и Подинските јагленови серии во Суводол.

Заради поповолните техничко-економски карактеристики, приоритет во следниот четиригодишен период Владата ќе даде на рудниците.
Така, главниот проект за новиот рудник за јаглен и новата термоелектроцентрала во Мариово треба да биде готов во 2012, по што ќе се подготви физибилити студија за изградба на нова термоцентрала проценета на 400-450 милиони евра.

Главниот проект за рудник за јаглен во Живојно, пак, ќе биде изработен до крајот на 2012 година. Реализацијата на овој проект би почнала во 2013 со средства на ЕЛЕМ.
Потоа следат, по приоритет, овие проекти:

- Рудник за јаглен во Поповјани и ревитализација на ТЕЦ „Осломеј“ (2015)
- Рудници за јаглен во Лавци, Звегор-Стамер и Стар Иственик-Панчарево (Пехчево) – истражувањата на потенцијалите ќе бидат завршени до крајот на 2014, по што би следело утврдување на количините и начинот на експлоатација.

- Ревитализација и модернизација на РЕК „Битола“ – вториот и третиот блок ќе бидат завршени во текот на оваа и наредната година. До крајот на 2014, пак, ќе  заврши и ревитализацијата на котлите во РЕК, вредна 60 милиони евра. 

За ефикасно искористување на топлинската енергија, произведена во РЕК, ќе се реализира проектот за топлификација на Битола. Станува збор за инвестиција вредна 40 милиони евра, а рокот на изградба е 24 месеци. Со тоа ќе се обезбеди систем за греење на преку 55.000 потрошувачи во општината Битола, како и можност за користење на енергијата за земјоделството во Могила и Новаци.

Изградба и ревитализација на хидроцентралите

За искористување на хидроенергетскиот потенцијал со кој располага земјата, преку инвестиции од државниот буџет, меѓународно задолжување под поволни услови и давање под концесија, Владата планира да се реализираат старо-нови  проекти:
- „Вардарска долина“ – изградба преку јавно-приватно партнерство - странски инвеститор на 12 ХЕЦ во вредност од 1,5 милијарди евра (во две фази 2013-2025);

- ХЕ „Света Петка“ (Матка 2) - проектот е во напредна фаза и централата треба да биде во функција до крајот на 2011;
- ХЕ „Чебрен“ и „Галиште“ – изградбата, по низата неуспешни тендери, се предвидува да почне до крајот на 2012, а централите да бидат завршени до крајот на 2018 година;
- ХЕ „Бошков Мост“ - изградбата би почнала идната, а централата би била готова до 2016 година;

- Браната „Луково Поле“ и Корабски довод – реализацијата се очекува да почне во 2012, а да заврши до крајот на 2015.
Исто така, се планира завршување на почнатиот проект за ревитализација на шесте постојни големи хидроцентрали, односно реализација на втората фаза, како „Шпилје“, „Глобочица“, „Тиквеш“, „Вруток“, „Врбен“ и „Равен“. Работите треба да завршат до крајот на 2014.

Продажба и приватизација на ЕЛЕМ

Во следниот четиригодишен период, Владата планира да привлече домашни и странски инвеститори, кои ќе го зголемат капиталот на ЕЛЕМ преку купување нови акции, по што ќе следи негова приватизација со продажба на најмногу до 49 отсто од сопственоста во „Електрани на Македонија“.

Проектот ќе го водат светски реномирани консултантски куќи, а продажбата ќе се одвива транспарентно преку меѓународен јавен повик. Овој процес на докапитализација ќе се реализира само доколку условите под кои инвеститорите се спремни да вложат во ЕЛЕМ се поволни за македонските граѓани. 

Преносен електроенергетски систем

Географската положба на Македонија и моменталната електроенергетска состојба на Балканот, овозможуваат нашата земја да претставува значаен фактор во преносот и транзитот на електричната енергија. Затоа, Владата ќе работи на зајакнување на електроенергетскиот систем, негово проширување и зголемување на стабилноста во преносот на електрична енергија. За таа цел, ќе продолжи надградбата и зајакнувањето на преносната и интерконективна високонапонска мрежа, преку завршување на овие проекти:

- Изградба на 110 кВ далновод ХЕЦ „Вруток“ – ТС „Тетово“ (завршување јуни 2012);

- Изградба на 110 кВ далновод ТС „Битола 3“ – ТС „Битола 4“ (завршување јуни 2012);
- Реконструкција на 110 кВ далновод ХЕЦ „Козјак“ – ТС „Скопје 3“ (декември 2011)
- Реконструкција на 110 кВ далновод ТС „Скопје 1“ – ТС „Куманово 1“ (јуни 2012)
Покрај ова, се планира во наредните четири години да се реализираат и уште овие проекти:

- Изградба на 110 кВ далновод ТС „Скопје 1“ – ТС „Тетово 1“ (2012);
- Инсталирање на нов СКАДА/ЕМС систем (завршување до 2014);
- Изведба на 400 кВ интерконективен меѓународен далновод ТС „Штип“ - ТС „Ниш“(завршување до 2014);
- 400 кВ интерконективен далновод ТС „Битола 2“ – ТС „Елбасан“ (почеток на изградба 2014);
- 400 кВ интерконективна врска со електроенергетскиот систем на Косово (почеток на градба 2014)

Гасификација

Во насока на зголемување на конкуретноста на македонската економија и обезбедување поевтина енергија за домашниот пазар, за Владата постојат два стратешки приоритети: изградба на националниот гасоводен систем и вклучување на Македонија во меѓународните гасоводни коридори.

Со средства обезбедени од Руската Федерација (односно долгоочекуваното и најавувано враќање на клириншкиот долг), ќе се финансира изградбата на делот од приоритетниот магистрален правец Клечовце – Штип – Хамзали - Стојаково - граница со Грција. Рок на реализација за овој дел од проектот е 2012-2018 година.

А, со средства кои ќе се обезбедат од ЕИБ и ЕБРД, како и со учество од државниот буџет, ќе се финансира изградбата на останатите делови од гасоводниот систем. Во првата фаза, се планира изведбата на два магистрални правци Скопје – Тетово – Гостивар во должина од 75 километри и Штип – Неготино – ТЕЦ Неготино – Кавадарци – Прилеп – Битола и РЕК „Битола“ – Кременица – граница со Грција во должина од 146 километри. Рок на реализација на оваа фаза е 2012–2018 година.

Втората фаза, пак, ги опфаќа следните делници: магистрален правец Гостивар – ТЕЦ Осломеј – Кичево во должина од 38 километри; дел од приоритетниот дел од магистралниот правец Хамзали – Ново Село – Бугарија во должина од 24 километри и преостанатиот дел на магистралните гасоводи од националниот гасоводен систем во должина од 390 километри.

Рок на реализација на оваа фаза е 2018-2023 година.
Паралелно со завршувањето на првата фаза, ќе се преземат активности за изнаоѓање стратешки партнер за гасификација на ТЕЦ „Неготино“. Односно, трансформација на застарената и скапа технологија на мазут, во нова, модерна и еколошки поприфатлива централа на природен гас. При реализацијата на овој проект, државата ќе задржи значајно учество во сопственоста на новата гасната централа.

Обновливи извори на енергија и енергетска ефикасност

Владата планира да го стимулира производството на електрична енергија од обновливи извори, преку повластени тарифи и издавање гаранции на потеклото за произведената струја од мали хидроцентрали, полиња со ветерници, фотонапонски централи, електроцентрали на биогас добиен од биомаса и за комбинирани централи што како погонско гориво ќе ја користат биомасата. Ќе се преземат и мерки за поттикнување на производството и користењето на биодизелот и биоетанолот. За реализација на овие ветувања, во наредниот четиригодишен период ќе се реализираат следните проекти:

- Понуда на 40 локации годишно за изградба на мали хидроелектроцентрали на заинтересирани инвеститори/концесионери.
- Концесии за изградба на фарми на ветер за производство на електрична енергија по повластени тарифи на најмалку 60 мегавати инсталирана моќност.

- Фарма на ветер „Богданци“ - проект вреден 55 милиони евра, обезбедени од германската КФВ банка и ЕЛЕМ. Изградбата на полето со ветерници се планира да почне годинава, а ќе заврши до крајот на 2012 година.

- Субвенции за најмалку 500 домаќинства годишно за инсталирање на соларни - термални системи.
- Двојно ќе се зголеми можноста за изградба на сончеви фотоволтаични системи од сегашните 10 на најмалку 20 мегавати.

Во наредните четири години Владата ќе продолжи да работи на создавање економија што ќе се карактеризира со поголема енергетска ефикасност. За таа цел, ќе се подготоват соодветни измени на Законот за градење, при што инвеститорите во иднина, при проектирање на објектите, задолжително ќе мора да изготват и студија за енергетска ефикасност. Ќе се комплетира и Правилникот за енергетска ефикасност на градежните објекти, со што ќе се создадат услови за отпочнување на процесот на означување на градежните објекти во поглед на нивните енергетски карактеристики.

Македонски струјни врски

Од Битола до Елбасан ќе се гради далновод со што Македонија ќе добие енергетска врска со Албанија. Софија ќе формира балканска енергетска берза. Проектите треба да го зајакнат енергетскиот систем во ЈИЕ.

 

Основање Балканска енергетска берза и енергетско поврзување на Македонија со Албанија. Најавени се два проекта што треба да му обезбедат на Балканот поголема енергетска стабилност, со оглед на тоа што станува збор за енергетски ранлив регион во Југоисточна Европа. Софија најави формирање балканска енергетска берза во која како партнери на Бугарија ќе бидат вклучени Македонија, Грција и Србија. Во истовреме, обезебедена е финансиската контрукција за изградба на нов енергетски коридор. За првпат се поврзуваат Македонија и Албанија. Двете земи ќе градат далновод со кредит од Светска банка.

Со ова поврзување Македонија преку електоенергетските системи на Албанија и Црна Гора ќе се поврзе со енергетскиот систем на Италија. Станува збор за 400 киловолтен далновод од Битола до Елбасан. Според експертите, потребите за електрична енергија на Македонија секоја година се зголемуваат за 4 проценти

„Од наша страна, согласно стратегијата за развој на енергетикатата, се предвидува интерконективно поврзување на 400 киловолтно напонско ниво, и тоа со Србија и Албанија, и надградба на постоечкиот далновод со Косово“, изјави за Дојче Веле министерот за економија на Македонија, Ваљон Сарачини. Македонија досега имаше две конекции со Грција, една со Бугарија и една со Србија.

„Проектот на македонска страна, односно трасата од Битола до македонско албанската граница, е со проектирана вредност од 23, 4 милиони евра“, објаснува Никола Стојанов од МЕПСО.

Според проценките на експертите, за целосна изградба на далноводот кон Албанија ќе бидат потребни две години. Македонија во последните години се соочува со недостиг на електрична енергија и тоа во услови кога голем дел од индустриските капацитети не работат. Според анализите на локалните експерти, потребите за електрична енергија на Македонија секоја година се зголемуваат за 4 проценти. За увоз на енергија Македонија годишно троши околу 150 милиони долари. Притоа, 50 милиони долари отпаѓаат на увозот на електрична енергија, а 100 милиони долари за набавка на нафта.

Можеме, а не произведуваме 5.500 гигавати струја годишно!

Катерина Попоска

Македонија користи само 27% од хидропотенцијалот за производство на електрична енергија. Поразителните информации кои академиците и експертите и ги предочија на Владата во енергетската стратегија јасно укажуваат на тоа дека земјава има можност скапиот увоз да го замени со домашно производство. Развоените земји со децении ги користат сонцето, ветерот, депонискиот гас и биомасата за производство на енергија. Македонија се уште е на нивото на препораки

Македонија годишно може, но не произведува околу 5.500 гигават-часови електрична енергија од вода, речиси колку што е вкупното годишно производство на струја од сите енергетски капацитети во земјава. Овие поразителни податоци за неискористувањето на енергетските потенцијали и дефицитарното домашно производство на струја Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ) ги посочува во Енергетската стратегија на Македонија за следните 20 години.

“Досега се изградени хидроелектрани со вкупна инсталирана моќност од 580 мегавати и со просечно производство од околу 1.500 гигават-часови, што претставува 27% од расположливиот потенцијал. Планирано е искористување на дополнителни хидроелектрани со производство од околу 2.500 гигават-часови, со што вкупното производство би изнесувало 4.000 гигават-часови, односно 73% од расположливиот технички потенцијал. И покрај одредени административни проблеми и проблеми со нејасната хидрологија на локациите, се очекува изградба на хидроелектрани за производство на 210 гигават-часови годишно до 2020 година, односно од 420 гигавати до 2030 година”, пишуваат академиците и енергетските експерти во Стратегијата, документ кој МАНУ го изработи за Владата за да и предочи што се треба да се направи во енергетиката до 2030 година.

Паметните држави произведуваат струја од биомаса, од сонце, од ветер и од геотермална вода.

А во Македонија погубни се податоците и за неискористените алтернативни извори на енергија, од кои може наместо нето-увозник, да стане извозник на електрична енергија. Една милијарда евра & се потребни на Македонија за да ги реализира проектите за обновливи извори на енергија и четири милијарди за да ги изгради клучните термо и хидроцентрали.

Според експертите, апсурд е што Македонија со дури 280 сончеви денови годишно не го користи сонцето како еколошки и бесплатен извор на енергија. Земјава не го искористува ниту потенцијалот на ветерот, на водата и на отпадот. До 2020 година Македонија има обврска од Европската енергетска заедница 20% од вкупното производство на енергија да биде од обновливи извори. Но, што ќе се случи ако во следните 10 години не се работи според зацртаната динамика? Експертите имаат различни предвидувања, но повеќето се едногласни дека државата слабо се ангажира кога е во прашање реализацијата.

“Уште еден апсурд е што Македонија веќе 20 години само размислува како да ги искористи своите предности, но никако не носи закони и не гради објекти на кои може да се вградат сончеви колектори. Од друга страна пак, земји со многу малку сонце, како Австрија, Германија, Франција се лидери во искористувањето на сонцето. Македонија во овој момент сончевата енергија ја користи исклучително малку, дури и не влегуваме во ниту еден европски билтен. Неопходни ни се закони, поголеми субвенции, стимулации, даночни олеснувања и изградба на нови објекти”, оценува Илија Насов, универзитетски професор.

Дека сонцето речиси не се користи за производство на струја во земјава покажуваат и податоците дека во моментов 13,8% од енергијата во земјава се добива од обновливи извори и тоа од големите хидроцентрали и од биомаса. Малите хидроелектрани учествуваат само со 5%, ветерот со 4%, а само 1% од произведената енергија е од сонцето. Климатските карактеристики - висок интензитет, времетраење и температура на сончевото зрачење овозможуваат поволни услови за искористување на сончевата енергија. Според експертите, континенталната клима со жешки и суви лета ја прави Македонија земја со повисок потенцијал за искористување на сончевата енергија од европските земји. Сончевата енергија во земјава засега се користи за загревање на водата во домаќинствата.

“Македонија располага со солиден сончев потенцијал и има високи повластени тарифи за електричната енергија од сонце. Но, нема сопствено производство на оваа технологија и цената за повластените тарифи е целосно на товар на потрошувачите на електрична енергија, без индиректна корист за стопанството. Затоа не се планира високо продирање на фотонапонските системи и покрај заинтересираноста за нивна изградба поради високите повластени тарифи”, пишуваат академиците во Енергетската стратегија.

Земјите во регионот одамна произведуваат струја и од ветар, а Македонија неколку години го најавува ветерниот парт во Богданци, кој треба да го гради државната компанија Електрани на Македонија.

Изминатите три години ЕЛЕМ вложи еден милион евра за подготовка на проектот “Парк на ветерни електрани“, инвестиција вредна околу 70 милиони евра. По текот на Вардар, ЕЛЕМ планира да изгради најмногу 18 ветерници, секоја со капацитет од 2-3 мегавати. Вкупната производна моќ на ветерниот парк се проценува на 100 гигават-часови годишно.

“Целта е да се искористуваат обновливите извори на енергија при производството на струја, да се намали емисијата на стакленички гасови и увозната зависност. Овде државата сама треба да инвестира, бидејќи странските компании секогаш во проектите ги гледаат и своите придобивки. Првата ветерна електрана веќе е предвидена во инвестициската програма на ЕЛЕМ до 2016 година“, вели директорот на ЕЛЕМ, Влатко Чинговски.

Додека Европа и светот на отпадот гледаат како на ресурс од кој се добиваат топлинска и електрична енергија, Македонија се дави во ѓубре. Експертите велат дека за да се направи електрана од 10 мегавати потребни се околу 20 милиони евра, а ќе произведува околу 70 гигавати струја годишно, што е повеќе од 10% од годишното производство на државните електрани.

Македонија има долгогодишно искуство и во искористувањето на геотермалната енергија, но последните 10 години поминаа во знакот на стагнација на геотермалниот развој. Како резултат на тоа, значително опадна и искористувањето на геотермалната енергија.

“Во вкупното искористување на примарната енергија геотермалната учествува со околу 0,4%, а во потрошувачката на финална енергија со 0,5%. Досега истражениот геотермален потенцијал покажува дека во Македонија нема извори кои овозможуваат производство на електрична енергија. За таа намена, потребна е температура на геотермалната вода од најмалку 120 степени Целзиусови за проектот да биде економски исплатлив. Одредени студии индицираат дека на длабочини од околу 5.000 метри може да се најде пареа со температура повисока од 100 степени, но цената за дупчење на длабоки бунари е поголема од еден милион долари по бунар. Оваа сума не може да се покрие со постоечките цени на произведената електрична енергија”, тврдат експертите кои ја правеа Енергетската стратегија на Македонија до 2030 година.

Кочанскиот геотермален басен е најиздашен на Балканот, со експлоатација на околу еден милион метри кубни годишно со температура од 76 степени Целзиусови. Тоа заштедува 4.000 тони мазут.

“Кочанскиот геотермален потенцијал ќе може да ги развива бањскиот туризам и агроберзата, но да се користи и за топлинска енергија во градот и за добивање електрична енергија”, смета кочанскиот градоначалник, Ратко Димитровски.

НАЈМАЛКУ ДВЕ МИЛИЈАРДИ ЕВРА ЗА КЛУЧНИТЕ ЕНЕРГЕТСКИ КАПАЦИТЕТИ

Предвидените инвестиции за ревитализација на постојните и изградба нанови производствени капацитети може да се реализираат со пари од ЕЛЕМ (вкупно 260 милиони евра од буџетот и од кредити), со јавно приватно партнерство (670 милиони евра), од концесионери (480 милиони евра) и од приватни инвеститори за изградба на постројки за отпадна биомаса и за биогас (30 милиони евра).Од буџетот треба да се издвојат околу 20 милиони евра за поддршка на истражувањата на геотермалните потенцијали.

http://www.kapital.com.mk/mk/dneven_vesnik.aspx/73063/mozheme,_a_ne_proizveduvame_5_500_gigavati_struja_godishno!.aspx?iId=2332

Обезбеден јаглен за РЕК Битола

Битола, Новаци и Могила ќе добијат парно од РЕК Битола

Започнати се активности за изградба на систем за одведување на топлинска енерегија од РЕК Битола и нејзино спроведување до општините Битола, Новаци и Могила, изјави вчера генералниот директор на АД Електрани на Македонија - ЕЛЕМ, Влатко Чингоски на владината седница.

Според Чингоски, ЕЛЕМ одржале неколку работни состаноци со градоначалниците на Битола, Новаци и Могила за да се забрза овој проект, како и средби со надлежниот производител на опремата во термоелектраната ТЕ „Битола“ кои треба да создадат услови за извлекување на одредени количини топлинска енергија, која преку единствен топловод ќе се дистрибуира до трите пелагониски општини.

- ЕЛЕМ во овој момент го изработува проектот за одземање на топлина од турбината, а паралелно се изработува и проектна задача за проектирање на топловодот кој топлината ќе ја пренесе од ТЕ „Битола“ до општинте Новаци, Битола и Могила, посочи Чингоски.

Трите Палагониски општини во оваа фаза подготвуваат документација поврзана со патеката за поставување на топловодот и треба да изберат траса по која топловодот најбрзо ќе минува, а да притоа има најмали зафаќања на приватен имот, истакна генералниот директор на ЕЛЕМ, Влатко Чингоски.

- ЕЛЕМ во оваа фаза вршат подготовки за формирање на посебно Друштво-ДООЕЛ во сопственост на ЕЛЕМ кое ќе биде задолжено да координира и да ја изврши работата се до ставање во функција на овој топловоден систем, а тоа значи- подготовка во ТЕ „Битола“, изведба на топловодниот систем и изведба на примарните и секундарните топловодни мрежи во Битола за да во 2013 година, најдоцна до 2014 година битолчани да ги добијат првите количини на топлина од РЕК „Битола“, истакна Чингоски.

На синоќешната седница на Владата на Република Македонија со која претседаваше премиерот Никола Груевски беше најавено дека топловодниот систем ќе може да го користат и жителите од населените места кои се занимаваат со земјоделство, односно дел од топлинската енергија ќе може да се употреби за формирање оранжерии, со што ќе се поттикнат нови вработувања и развивање на оваа област во Пелагонија.