Качувањето на Саат-кулата е толку живописно искуство што многумина во тие мигови би се почувствувале како туристи во својот град. На неа можеби нема градежни работници што би ја одржувале, но затоа во нејзината околина врие од нив и на големо прават новоградби. Со децении има урбанистички хаос на ридот спроти Бит-пазар, а повеќекатницата што се гради веднаш до историскиот објект само потврдува дека нештата не се смениле

Бетонскиот костур на повеќекатницата што се гради до Саат-кулата го покрива погледот кон неа

Само 105 стари, дрвени и крцкави скалила го делат човек од еден од најубавите панорамски погледи на Скопје. Саат-кулата на Бит-пазар е најстар објект од ваков тип на целиот Балкански Полуостров, прв што бил изграден во поранешната Османлиска Империја и е единственото место каде што секој може да се качи и да ужива во панорамата од 360 степени. Благодарение на напорите на општината Чаир и на донацијата од турската агенција „Тика“, во 2008 година кулата си ја врати вековната намена - да им го покажува времето на минувачите, откако 45 години беше без часовници. Но, без оглед на сé, таа остана еден од најзначајните и најпотценети симболи на Скопје, а новите градби што ја затскриваат, особено повеќекатницата што веќе и е дојдена до половината, само го потврдуваат тоа.

ПОИНАКОВ ПОГЛЕД НА ВЕЌЕ ВИДЕНОТО

Качувањето на Саат-кулата е толку живописно искуство што многумина во тие мигови би се почувствувале како туристи во својот град. Ридот спроти Бит-пазар, порано познат како Виргино брдо, е едно од местата што „од оваа страна на Вардар“ не ги бие добар глас. Затоа ретко се посетуваат. Поточно, никогаш. Но што ако некој сепак добие идеја малку да ја истражи историјата на својот град, што неминовно вклучува и посета на оваа кула? Прво ќе треба да ја најде, што не е баш едноставно во средновековниот лавиринт од тесни и слепи улички во нејзиното подножје. Средновековен барем според структурата, по изгледот сите куќи се или нови или во изградба.

Најдобро е да се фати еден сокак спроти Иса-беговата џамија и седиштето на Исламската верска заедница, па со малку среќа и со едно-две скршнувања, ќе се стигне до кулата. Се наоѓа во дворот на Султан-Муратовата џамија, историски споменик заштитен со закон (и со речиси ништо друго). Стариот домар на џамијата радосно го пречекува секој посетител - стар, млад, маж, жена, муслиман, христијанин, атеист, не е важно. Особено е среќен кога некој ќе му каже дека дошол да ја види Саат-кулата.
Очигледна е возбудата кај него додека го вади големиот клуч, поцрнет од годините, и со него ја отвора малата дрвена врата. Тука почнува да се јавува ориенталното чувство, како човек да отпатувал илјадници километри на Исток, а не само да преминал река широка одвај педесетина метри. Домарот прво го покажува бројот 105, врежан во една штица на приземјето, како да сака да му укаже на дојденецот што го очекува, да му нагласи дека само храбрите успеваат да стигнат до врвот.
- Многумина се откажуваат по неколку скалила - изусти тој.

И не е чудо. Стотина скалила се еднакви на три-четири ката, а згради со таа катност и без лифт во Скопје има многу. Но ништо не е како ова. Расклатените дрвени скали се направени во кружна форма покрај внатрешниот ѕид на кулата, а на гостинот му се чини дека секој нареден чекор го доближува до повреда наместо до пријатна глетка. Но не се случи ништо од тоа. Прво се влегува во просторијата со механизмите за часовникот, а потоа низ тесните прозорци се излегува на малото балконче, каде што се служи Скопје на тацна. Погледот на сé што досега стопати сме го виделе е воодушевувачки од овој агол. Бит-пазар, чаршијата, Чаир, Автокоманда, Вардар, Аеродром, железничката, центарот, Калето. Ова е редоследот на обиколката, додека се оди околу покривот и се слуша домаќинот како раскажува кој град во кој правец се наоѓа, на каде е Виена, а на каде Истанбул.

- Ние сме секогаш тука, им ги отвораме портите на гостите. Секојдневно доаѓаат сé повеќе гости од странство, најмногу од Турција, кои сакаат да ги видат џамијата и Саат-кулата, затоа што и кај нив има слични објекти. Но нивниот поглед, кога ќе видат во каква состојба се и џамијата и Саат-кулата, е покосувачки. Велат дека нивните се во многу подобра состојба и дека редовно се реновираат. А кај нас на ѕидините на џамијата речиси не се познаваат цртежите и текстовите што се напишани, а кулата е целата излупена и оштетена. Жално е што овие споменици не се одржуваат - раскажуваат домарите.

СКРИЕНА ДО ПОЛОВИНА

На кулата можеби нема градежни работници што би ја одржувале, но затоа во нејзината околина врие од нив и на големо прават новоградби. Со децении има урбанистички хаос на ридот спроти Бит-пазар, а повеќекатницата што се гради веднаш до историскиот објект само потврдува дека нештата не се смениле. Бетонскиот костур на таа зграда веќе е дојден до половината на Саат-кулата и полека го покрива погледот кон неа. Поради тоа, од страната на пазарот се гледа само врвот.

Нема никаква табла со натпис што ќе биде новиот објект, кој го гради, дали има дозвола, колку ќе биде висок и кога ќе се заврши. Градежниците и домарите велат дека во него треба да има верско училиште, како и простории во кои ќе се пречекуваат гостите на џамијата. Од општината Чаир, на чие подрачје се наоѓа ридот со кулата од 2005 година, соопштија дека одборот на џамијата испратил барање за изградба на зградата, но не била издадена дозвола за целиот објект, туку само за приземјето и за првиот кат. Спротивно на тоа, од одборот се категорични дека побарале и добиле одобрение за сé што се гради, а сé уште не одлучиле што ќе има внатре. Наскоро претставници на одборот и раководителот на секторот за урбанизам во општината треба да се сретнат за да ги надминат недоразбирањата. И двете страни се без одговор на прашањето дали е во ред што се нарушува погледот кон Саат-кулата.

ПРИКАЗНА СТАРА ЧЕТИРИ И ПОЛ ВЕКА

Иако наскоро можеби нема да доминира со пејзажот над Бит-пазар, до крајот на оваа деценија или во почетокот на наредната, Саат-кулата ќе одбележи 450 години од своето постоење. Историските податоци покажуваат дека пред повеќе од пет века на тој рид се наоѓал манастирот „Свети Ѓорги“, еден од најголемите и најбогатите во овој регион. Тој бил разурнат за време на освојувањата на османлиите, а стотина години подоцна била подигната кулата, на темелите на една од манастирските кули, некаде меѓу 1566 и 1573 година. Механизмот за часовниците бил донесен од унгарскиот град Сегедин. Била тешко оштетена во познатиот пожар од 1689 година, но потоа повторно била обновена. Потоа, во 1904 година била обновена, изѕидана со тули и го добила денешниот изглед. Имала оштетувања и по земјотресот од 1963 година. Тогаш мистериозно исчезнале и механизмите за часовниците, па таа беше обична кула до 2008 година, кога со турска донација од околу десет илјади евра се набавија нови часовници од Швајцарија.

Старата приказна на подеми и падови почна да се повторува од 2009 година, кога гром го оштети механизмот на еден од часовниците. Тој сé уште не работи, се чека да пристигнат деловите со кои ќе се поправи. Кога се поставија механизмите се најави и обнова на целиот објект, но сé уште нема ништо од тоа.