Гари – убавина што треба да се доживее

Га­ри го на­се­ли­ле хра­бри и го­сто­прим­ли­ви лу­ѓе. Се чув­ству­ва­те до­бре дој­де­ни во се­кое вре­ме. Осо­бе­но им е за­до­волс­тво да слуш­нат де­ка сте про­ше­та­ле во пла­ни­на­та, сте ги по­се­ти­ле тие ин­те­рес­ни ме­ста што се гор­дост за гар­ци. Ве­лат што се гар­ци, гар­ци се, ама што не се гар­ци, ко­га ќе се за­ле­пат за Га­ри, не се од­ле­пу­ва­ат

Свеж и чист воз­дух, тем­пе­ра­ту­ра мно­гу по­ни­ска од таа во ур­ба­ни­те сре­ди­ни, жу­бор на во­да и не­ве­ро­јат­на ве­ге­та­ци­ја – уба­ви­на што ја ну­ди Ма­ке­до­ни­ја, а мал­ку­ми­на ја ко­ри­стат. Ве­лат ми­јач­ки­от крај е еден од нај­у­ба­ви­те кра­и­шта во зем­ја­ва. При­чи­ни да се по­се­ти ме­сто­то во па­зу­ви­те на Би­стра и на Сто­го­во има мно­гу. Не­до­пре­на­та при­ро­да на 1.100 ме­три над­мор­ска ви­со­чи­на е ви­стин­ско ме­сто за од­мор, но, ка­ко што ве­лат ста­ри­те гар­ци, са­мо за тие што зна­ат да ужи­ва­ат и ја са­ка­ат при­ро­да­та. Га­ри жи­вее во ле­то. Во зи­ма жи­вот има во две-три ку­ќи. Но во ле­то гар­ци се вра­ќа­ат до­ма. Дел од ку­ќи­те се со­се­ма но­ви или об­но­ве­ни, во пре­поз­нат­ли­ви­от и ори­ги­на­лен охрид­ско-кру­шев­ски стил на гра­де­ње. Ре­чи­си се­ко­ја ку­ќа е пол­на и отво­ре­на за тие што ре­ши­ле да го по­се­тат се­ло­то. Се­дев­ме во ку­ќа­та на де­до Бла­жо Дој­чи­нов­ски. Го­ле­ма бе­ла ку­ќа, со ка­фе­ни про­зор­ци, ку­ќа што го за­чу­ва­ла ста­ри­от стил. Ни рас­ка­жу­ва­ше ин­те­рес­ни при­каз­ни за се­ло­то, за жи­во­тот не­ко­гаш, за тоа што е Га­ри де­нес. Ќе ја слуш­не­те при­каз­на­та за ки­ли­ма­ра­та во ко­ја ра­бо­те­ле 120 же­ни и ги про­из­ве­ду­ва­ле нај­до­бри пер­си­ски ки­ли­ми што ги про­да­ва­ле во Гер­ма­ни­ја. За за­дру­га­та, за ку­ла­ци­те, за за­ба­ви­те и за му­зи­ка­та. Ќе ја слуш­не­те при­каз­на­та за пе­чал­ба­ри­те, за Дим­ко Шан­гај, кој на вре­ме­то ка­ко пе­чал­бар стиг­нал нај­да­ле­ку, ду­ри до Ки­на. Ќе ви рас­ка­жат за фуд­бал­ски­те нат­пре­ва­ри на игра­ли­ште­то, ка­де, ка­ко што уме­ат да ре­чат, има­ло ви­стин­ски го­ло­ви уште во вре­ме­то ко­га во Скоп­је обе­ле­жу­ва­ле го­ло­ви со ка­ме­ња. Ужи­ва­ат да збо­ру­ва­ат за нив­ни­от под­го­твен тим, кој ги по­бе­ду­вал ти­мо­ви­те од Мел­ни­ча­ни, од Ла­за­ро­по­ле и од дру­ги­те окол­ни се­ла. Со гор­дост збо­ру­ва­ат за стру­ја­та што ја има­ле ко­га гра­до­ви­те не­ма­ле, за ма­ло­то ки­но во пе­де­сет­ти­те го­ди­ни на ми­на­ти­от век, за не­ве­ро­јат­на­та во­да.

Бла­жо­ва чеш­ма

И на­ши­от до­ма­ќин оста­вил бе­лег во Га­ри. Не­да­ле­ку од не­го­ва­та ку­ќа, во гор­ни­от дел од се­ло­то ја има на­пра­ве­но чеш­ма­та, де­не­ска поз­на­та ка­ко Бла­жо­ва чеш­ма. Се на­о­ѓа на спро­тив­на­та стра­на од кр­стот. Уба­во уре­де­но ме­сто, гор­дост на де­до Бла­жо. Ве­ли ја на­пра­ви со по­мош на дру­ги­те се­ла­ни.

- Тре­ба одр­жу­ва­ње, до ко­га мо­жам мо­жам, по­тоа ќе ја пре­не­сам на дру­ги.Ко­га ќе за­ми­нам јас чеш­ма­та ќе оста­не да те­че – ве­ли тој.

- Во­да­та е по­себ­на. Да ис­пе­реш не­што не­ве­ро­јат­но бе­ло из­ле­гу­ва. Да го ва­риш гра­вот на гар­ска во­да ќе би­де по­и­на­ков од тој со скоп­ска во­да – ве­лат тие.

И до­де­ка раз­го­ва­рав­ме, по­ми­на ед­на мла­да брач­на двој­ка, ко­ја дош­ла да го по­се­ти се­ло­то. Де­до Бла­жо вед­наш ги по­ка­ни на ка­фе за и тие да ги слуш­нат гар­ски­те при­каз­ни. Га­ри го на­се­ли­ле хра­бри и го­сто­прим­ли­ви лу­ѓе. Се чув­ству­ва­те до­бре дој­де­ни во се­кое вре­ме. Осо­бе­но им е за­до­волс­тво да слуш­нат де­ка сте про­ше­та­ле во пла­ни­на­та, сте ги по­се­ти­ле тие ин­те­рес­ни ме­ста, кои се гор­дост за гар­ци. Ве­лат што се гар­ци, гар­ци се, ама што не се гар­ци, ко­га ќе се за­ле­пат за Га­ри не се од­ле­пу­ва­ат.

- Се ме­ну­ва­ат лу­ѓе­то. Мла­ди­на­та не е иста ка­ко по­ра­но. По­ра­но до­а­ѓаа мла­ди во гру­пи и се­кој ден одеа на Сто­го­во, да ви­дат при­ро­да, по­то­ци, ба­чи­ло… Ако не го на­пра­виш тоа, ка­ко да не си бил во Га­ри. Се че­каа на сви­јо­кот од ка­де што се гле­да Га­ри и се до­ви­ку­ваа „ај­де оди­ме“. Бе­ше ин­те­рес­но. Но во пос­лед­ни­те 10-15 го­ди­ни мла­ди­на­та е по­и­на­ква. До­а­ѓа ту­ка, ни пла­ни­на ги ин­те­ре­си­ра, ни жи­во­пис­ност, ни из­во­ри. Ста­ну­ва во 10-11 ча­сот. Про­ме­на­та е во тех­но­ло­ги­ја­та. Ста­ну­ва, зе­ма лап­топ, и не ја до­жи­ву­ва при­ро­да­та и уба­ви­на­та. Мла­ди­те не одат пеш. Тре­ба да им е ма­ла пла­ни­на­та да ја про­ше­та­ат. Тие не ја до­жи­ву­ва­ат таа уба­ви­на – ве­ло де­до Бла­жо но­стал­ги­чен за го­ди­ни­те што по­ми­на­ле.

Секој гарец остава свој белег

Се­ло­то со око­лу 100 ку­ќи пле­ни со сво­ја­та ин­те­рес­на ар­хи­те­кту­ра, кла­ден­ци­те со сту­де­на во­да, ин­те­рес­на­та по­ста­ве­ност под па­ди­ни­те на две­те пла­ни­ни. По­ра­но ова би­ло зби­е­но се­ло, по­крив до по­крив. Де­не­ска бро­јот на ку­ќи е на­ма­лен, но пар­це­ли­те ни­кој не ги про­да­ва. Ако го про­да­дат ме­сто­то, уми­ра пре­зи­ме­то, фа­ми­ли­ја­та гас­не, се би­ти­су­ва. Ку­ќа­та ко­га ќе ја про­да­деш и да има кој да го нас­ле­ди пре­зи­ме­то, тоа уми­ра.

На­се­ка­де око­лу Га­ри има по­ста­ве­но клу­пи на кои мо­же да ужи­ва­те во уба­ви­от пог­лед. Над се­ло­то се на­о­ѓа крст, ка­де што на клу­пи­те че­сто ќе срет­не­те лу­ѓе што ужи­ва­ат во уба­ва­та гле­тка. До не­го се до­а­ѓа лес­но. Гар­ци рас­ка­жу­ва­ат де­ка е по­да­рок од нив­ни зем­јак.

- Во 1963 го­ди­на си­те бе­гаа од ту­ка. Си­те за­ми­ну­ваа, ка­ко да е крај на све­тот. Но на­у­че­ни сме на по­и­на­ква кли­ма. Скоп­је бе­ше пре­топ­ло. Уште то­гаш се ро­ди иде­ја­та да ни жу­бо­ри гар­ска ре­ка, да го ди­ше­ме воз­ду­хот од бу­ки­те и од ба­гре­ми­те гар­ски. Во тоа вре­ме фор­ми­рав­ме Ми­јач­ка ро­до­љу­би­ва фон­да­ци­ја. Ор­га­ни­зи­ра­ни сме во 1970 го­ди­на. Не доз­во­лив­ме да про­пад­не. Спа­су­вав­ме од кан­џи­те на за­бо­ра­вот. Мно­гу има­ме за­бо­ра­ве­но. На Гар­ска Ре­ка има­ло 12 во­де­ни­ци. Има­ло пи­ла­ни, вла­ча­ри, ва­ла­ви­ци… Го за­шти­тив­ме се­ло­то. Га­ри е му­зеј под отво­ре­но не­бо. Има ме­ста од ка­де што со еден ка­дар мо­же да го фо­то­гра­фи­раш це­ло­то се­ло. Во тој склоп на единс­тво си­те да­вав­ме, ама сѐ оде­ше ка­ко во бу­нар. И не­кои што беа по­моќ­ни и им ле­же­ше Га­ри на ср­це, ре­ши­ја да на­пра­ват по не­што за се­ло­то. Та­ка еден на­ши­нец на­пра­ви крст пред не­кол­ку го­ди­ни. Оста­ви тра­ен спо­мен за Га­ри – ни ве­ли де­до Бла­жо.

Гар­ска­та во­да до­не­се ин­ве­сти­ци­ја

Хр­ват­ска­та ком­па­ни­ја „Ма­ли Ло­шињ“ поч­на со из­град­ба на фа­бри­ка во Га­ри, во ко­ја ќе пол­ни во­да за пи­е­ње од окол­ни­те из­во­ри. Про­из­водс­т­ве­на­та ха­ла ќе би­де со по­вр­ши­на од 2.200 ква­драт­ни ме­три и ќе има ма­га­цин­ски дел, со управ­на згра­да, ка­ко и до­пол­ни­тел­ни про­сто­рии ка­ко ла­бо­ра­то­ри­ја, кан­ти­на и дру­го. Фа­бри­ка­та е ло­ци­ра­на на пет ки­ло­ме­три пред се­ло­то, по­крај ре­ги­о­нал­ни­от пат Бо­шков мост – Из­вор.

При­каз­на­та ја про­дол­жу­ва со Ви­сок Ка­мен, не­о­бич­на кар­па соз­да­де­на од при­ро­да­та. Ве­ли, тоа е амб­лем на Га­ри. Се­ла­ни­те се по­гри­жи­ле кај не­о­бич­ни­от ка­мен, кој изг­ле­да ка­ко лу­ѓе да го ва­ја­ле да на­пра­ват при­јат­но ме­сто за од­мор. На­ве­чер ка­ме­нот е освет­лен, од кла­де­не­цот бли­ка во­да, а клу­пи­те се од­лич­но ме­сто да го ис­пи­е­те ва­ше­то утрин­ско ка­фе или на­ве­чер да ужи­ва­те во зву­ци­те што ги соз­да­ва при­ро­да­та. Во бли­зи­на се и ма­ли­те во­до­па­ди на Гар­ска Ре­ка. Но де­до Бла­жо пак се вра­ти на она исто­то – мла­ди­те де­не­ска не ја до­жи­ву­ва­ат при­ро­да­та, не пра­кти­ку­ва­ат да се со­би­ра­ат кај Ви­сок Ка­мен.

Елен­ски скок – сим­бол на хра­бро­ста и на истрај­но­ста

Пр­ва­та де­сти­на­ци­ја на си­те што одат кон Га­ри и кон Ла­за­ро­по­ле е мо­стот Елен­ски скок, из­гра­ден во пер­и­о­дот на тур­ско­то вла­де­е­ње. Жи­те­ли­те има­ат по­ве­ќе ин­те­рес­ни при­каз­ни за мо­стот. Ед­на­та ве­ли де­ка е из­гра­ден по на­ред­ба на тур­ски бег, кој за вре­ме на лов ра­нил елен, кој бе­гај­ќи од сво­и­те го­ни­те­ли, иа­ко бил ра­нет, ус­пе­ал да ја пре­скок­не Гар­ска Ре­ка, а по­тоа умрел. Бе­гот ре­шил на тоа ме­сто да се из­гра­ди мост, кој ќе прет­ста­ву­ва сим­бол на хра­бро­ста, че­ста, си­ла­та и бор­ба­та во ко­ја се истра­ју­ва до пос­ле­ден здив. Овој мост се на­о­ѓа на ме­сто­то ка­де што ми­ну­вал не­ко­гаш­ни­от рим­ски пат Виа Иг­на­ци­ја.

На Бо­го­ро­ди­ца гр­ми

Во се­ло­то се на­о­ѓа ма­ла­та, но пре­крас­на цр­ква „Св. Бо­го­ро­ди­ца“, од 1860 го­ди­на. Во неа ико­но­ста­сот е изра­бо­тен од жи­те­ли на се­ло­то, Фи­лип, Пе­тре и Мар­ко Да­бо­рес­ци. На­ши­от до­ма­ќин е нив­ни прав­нук. Во гор­ни­от кат од цр­ква­та е ода­ја­та за не­ве­сти­те и за де­вој­ки­те. Ту­ка, ако пог­лед­неш на­го­ре, ме­ѓу ико­ни­те се гле­да око. Око­то е на­цр­та­но во три­а­гол­ник, и ка­ко и да се дви­жи­те, тоа по­сто­ја­но ве сле­ди. Пр­ва­та асо­ци­ја­ци­ја, ка­ко што се прет­по­ста­ву­ва во до­ку­мен­ти­ра­ни­те за­пи­си за Га­ри, е де­ка тоа е ма­сон­ско око. Ама ло­кал­ни­те жи­те­ли не зна­ат да об­јас­нат што зна­чи овој знак. Над ол­та­рот има и сон­це со 16 кра­ци. Се­ла­ни­те ве­лат де­ка тоа им е сим­бол на ми­јач­ки­от крај и де­ка на вре­ме­то Ми­ја­ци­те, по­крај сво­јот ми­јач­ки ја­зик, си има­ле и ми­јач­ко зна­ме со сон­це со 16 кра­ци. Во цр­ква­та се на­о­ѓа­ат и ко­ски од све­тец, кои, ка­ко што рас­ка­жу­ва­ат, им по­мог­на­ле на мно­гу­ми­на. Ко­ски­те се пре­ми­ва­ат со во­да, а со таа во­да бол­ни­от се мие. Од кој све­тец се ко­ски­те, ни­кој не знае, но се ве­ру­ва де­ка чу­до­твор­ни­те ко­ски им по­мог­на­ле на мно­гу­ми­на.

- Се­ла­ни­те би­ле сто­ча­ри, но и пе­чал­ба­ри. Пе­ча­ле­ле во Ру­си­ја и во Пол­ска. Од си­те се­ла­ни најм­но­гу прос­пе­ри­ра­ле тие што би­ле во Пол­ска. Зла­то те­че­ло од нив­ни­те ра­це, са­мо ус­пе­си ни­же­ле. Пол­ја­ци­те ги при­ми­ле уба­во, раз­ви­ле го­лем ка­пи­тал, по­ве­ќе­то има­ле сла­ткар­ни­ци, на­пра­ви­ле мно­гу па­ри. За праз­ни­кот Пре­све­та Бо­го­ро­ди­ца се пра­ве­ле го­ле­ми свад­би. Би­ло тра­ди­ци­ја то­гаш да на­пра­виш свад­ба. Во Ла­за­ро­по­ле тоа би­ло за Илин­ден. По­сто­е­ло ри­валс­тво. Ќер­ки­те на пе­чал­ба­ри­те од Пол­ска се ма­же­ле со три чи­фта ми­јач­ки ру­би. На чар­да­ци ши­е­ле ру­би 360 де­на. Се нат­пре­ва­ру­ва­ле кој ќе на­пра­ви по­го­ле­ма свад­ба, кол­ку чи­фта та­па­ни ќе се слуш­нат. Бо­го­ро­ди­ца гр­ме­ла – се по­тсе­ту­ва до­ма­ќи­нот.

Гар­ци про­дол­жи­ле да се со­би­ра­ат на овој ден. На­пра­ви­ле оби­ди да се пра­ват свад­би, но иа­ко ве­ќе не­ма свад­би, сѐ уште по­стои тра­ди­ци­ја­та на овој ден си­те да се со­бе­рат. Бр­зо­то тем­по на жи­вот се одра­зу­ва и ту­ка. Дел од не­го­ви­те жи­те­ли по­ра­ди биз­нис не ус­пе­ва­ат да дој­дат, но но­стал­ги­ја­та ги те­ра да не доз­во­лат да згас­не оваа тра­ди­ци­ја.

Цр­ква зат­скри­е­на во пла­ни­на­та

Во па­ди­ни­те на Сто­го­во, на око­лу три ки­ло­ме­три од се­ло­то се на­о­ѓа ин­те­рес­на цр­ква „Св. Пе­тка“. Па­тот кон неа ќе ве оду­ше­ви. Го слу­ша­те жу­бо­рот на ре­ка­та, по­ми­ну­ва­те кон ин­те­рес­ни из­вор­чи­ња, кои, бу­квал­но, из­ви­ра­ат од ка­ме­ња­та, зе­ле­ни­ло, ин­те­рес­на ве­ге­та­ци­ја. Са­ма­та цр­ква е сме­сте­на во зе­ле­ни­ло, до­лу под па­тот. Клу­пи за се­де­ње, чеш­ма со сту­де­на во­да, кам­ба­на­ри­ја… Де­до Бла­жо рас­ка­жу­ва де­ка цр­ква­та ја на­ре­ку­ва­ат Из­во­ри­те.

- Оваа стра­на на Сто­го­во е со зе­ле­ни­ло, па­си­шта, шу­ма, из­во­ри. Дру­га­та стра­на е кон Дрим. От­та­му е су­во и пе­кол­но, со го­ли ри­до­ви. Ние сме бо­га­ти со шу­ма. Се­ко­ја го­ди­на за Ве­ли­пе­ток се оде­ше та­му, по­по­ви­те ја кр­стат во­да­та, се пра­веа из­ле­ти. Из­во­ри­те е „Све­та Пе­тка“. Се­ла­ни­те ја пра­веа со го­ди­ни, ка­ко што мо­жеа. Не­ма­ше ни стру­ја. Та­му фа­ќа­ат го­ле­ми сне­го­ви. До два-три ме­три. И ни се ури­ва­ше цр­ква­та. Ко­га дој­де пом­ла­да­та ге­не­ра­ци­ја, по­моќ­ни, ре­коа ќе го на­пра­ви­ме да би­де гор­дост – рас­ка­жу­ва де­до Бла­жо.

По па­тот од цр­ква­та кон вр­вот на пла­ни­на­та се на­о­ѓа­ат ба­чи­ла­та. Та­му се пра­ви вкус­но­то гар­ско си­ре­ње. Ов­де мо­же да про­ба­те и леб пе­чен под сач, ка­ко и ов­чо мле­ко.

Ре­ста­вра­ци­ја на ста­ри­те ку­ќи

Од стра­на на Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра е изра­бо­те­на сту­ди­ја за еко­ном­ска оправ­да­ност за ре­ви­та­ли­за­ци­ја на ова ми­јач­ко се­ло. Сту­ди­ја­та пред­ви­ду­ва ре­ста­вра­ци­ја на по­стој­ни­те ку­ќи со тра­ди­ци­о­нал­ни­те ма­те­ри­ја­ли, ар­хи­те­кту­ра и тех­ни­ки на ста­ри­те мај­сто­ри.

Пред­ви­де­но е да се ин­ве­сти­ра и во но­ви со­др­жи­ни што ќе го под­др­жат сел­ски­от ту­ри­зам, ка­ко што се: сме­сту­вач­ки и уго­сти­тел­ски ка­па­ци­те­ти, ин­фо­зо­ни, из­лож­бен про­стор, уре­ду­ва­ње на про­сто­рот во цен­та­рот на се­ло­то, ре­ви­та­ли­за­ци­ја на цр­ква­та „Св. Бо­го­ро­ди­ца“ и ор­га­ни­зи­ра­ње лет­на шко­ла за ар­хи­те­ктон­ска кон­зер­ва­ци­ја на тра­ди­ци­о­нал­ни­те ку­ќи.

Се­ла­ни­те рас­ка­жу­ва­ат де­ка по­ра­но има­ло 25.000-30.000 ов­ци, се пра­вел нај­у­ба­ви­от ка­шка­вал, со ми­риз­ба што се ши­ре­ла низ це­ло­то се­ло. Ка­шка­ва­лот за­вр­шу­вал на аме­ри­кан­ски­от па­зар.

Ова е са­мо дел од тоа што мо­же да се ви­ди во Га­ри и да се слуш­не од не­го­ви­те се­ла­ни. Ве­ќе две го­ди­ни во се­ло­то по­стои ви­ла во ко­ја мо­же­те да прес­пи­е­те, да ја­де­те вкус­на тра­ди­ци­о­нал­на хра­на, да про­ба­те гар­ска па­стрм­ка. Оста­ну­ва са­мо да го по­се­ти­те се­ло­то и да ја по­чув­ству­ва­те уба­ви­на­та, ко­ја не се опи­шу­ва. И, се­ка­ко, да го пос­лу­ша­те де­до Бла­жо – оста­ве­те го лап­то­пот, до­жи­веј­те ја пла­ни­на­та.

Во селото со пет музеи

Скопје има осум музеи, Охрид четири, Битола два, а повеќето помали градови по еден. Но едно мало село од 200-300 жители, затскриено меѓу планините во централниот дел на Македонија, има дури пет. Горно Врановци е познатото село-музеј, со многу повеќе историја отколку што може да се очекува од еден таков изолиран крај. Но токму тоа била неговата предност во историјата што го направила славно.

Во еден момент од историјата, во Втората светска војна, ова мало селце на некој начин било главниот град на Македонија. Партизаните се бореле против неспоредливо помоќните окупаторски сили. Но имале добра стратегија, создале голема слободна територија во непристапните планински краишта во централниот и во западниот дел на Македонија. Таа територија, како и целата борба, се раководела од Горно Врановци. Тука бил Президиумот на АСНОМ, значи државното собрание, Централниот комитет на Комунистичката партија на Македонија, која била еден вид влада, Главниот штаб на НОБ, како денешен генералштаб, и ОЗНА, разузнавачката служба.

По конечното ослободување, сите тие институции се префрлиле во Скопје и таму функционирале. Но куќите во Горно Врановци, каде што биле сместени, денес се нивни спомен-музеи. Заштитени и одржани, го чуваат споменот на таа борба.

Музеите се мали, сите имаат по една-две соби, главно полни со стари документи или копии, големи фотографии од славното борбено минато и понекое парче оружје што го користеле партизаните. На нив точно може да се види колку било тешко, на пример по фотографијата од тројца партизани, сите облечени во различни униформи, кој каква успеал да најде. Но имало и интересни моменти, како тој кога готвачот со црпалката в рака застанал да се слика до борците со пушки.

Петтиот музеј е поинаков. Тоа е печатницата во која бил испечатен првиот број на дневниот весник „Нова Македонија“. Внатре е печатарската машина тешка еден тон, која партизаните кришум ја носеле в раце од Скопје до таму, преку планини и долини.

Во соседната соба може да се види и како се сложувале страниците за печатење, буква по буква. Тоа што денес се прави за неколку минути на компјутер тогаш било макотрпна работа. „Нова Македонија“ веќе не е ниту партизански ниту државен весник, но се` уште излегува, како најстар во Македонија и еден од најстарите на Балканот, со 69 години. Членовите на нејзината редакција секој октомври го посетуваат музејот, по повод годишнината од првиот број на 29 октомври 1944 година.

Шестиот музеј е спектакуларен. Но нели беа само пет? Да, но шестиот не е спомен-куќа важна поради историските настани од Втората светска војна, туку е милиони години постар. Тоа е природата околу Горно Врановци. Малата Врановска река во ова осојничаво место создава толку влага што камењата и корите од дрвјата се прекриени со мов.

Волшебна зелена земја како од „Господарот на прстените“. Водата се пробива низ камења, карпи, паднати стебла, а со секој чекор љубопитноста расте за тоа што има зад следниот мал водопад. Во природата, со малку среќа, ќе се сретнете и со некои од нејзините жители. Малите гуштери веројатно ќе бидат порасположени да позираат пред вашиот фотоапарат, но верверичките ќе ги снема за неколку секунди.

Низ Горно Врановци не прошетаа две момчиња што веќе се иселиле од таму во Горно Јаболчиште. Велат, има се помалку жители во ова село. Иако е оддалечено по триесетина километри од Скопје, Прилеп и од Велес, до него може да се стигне само преку Велес по тесен планински пат. И покрај тоа што е единствено со толку многу атракции, тешко се наметнува како туристичка дестинација. Дури ни за викенди.

Особено во последнава деценија, откога не работи хотелот „Врановци“. Изграден во 1986 година, дваесетина години ги пречекувал велешките работници од јавните претпријатија и многу други гости. Веќе не е отворен поради судските спорови околу сопственоста. Како секој друг хотел што одамна го испратил својот последен гостин, и овој сега изгледа како сцена од филмот „Сјаење“ на Стенли Кјубрик.

Стар, затворен, напуштен, тивок. Толку тивок што речиси може да се слушнат звуците од минатото, од гостите на големата тераса со поглед на реката или од оние во собите со прозорци завтрени кон планинските врвови. Но се слуша само ветрот, шумот на реката и минатото. Затоа што сегашност таму нема.

Гоце Трпковски

http://balkon3.com/vo-seloto-so-pet-muzei-2/