Мустафа-пашина џамија ја смени само церадата

Најавено е дека до крајот на годинава, куполата ќе го добие очекуваното олово

Катерина Богоева


Импозантната Мустафа-пашина џамија од 15 век една од најубавите џамии во земјава, репрезентативен споменик на културата од Османлискиот период, се подготвува викендов да ја пречека најавената висока делегација од парламентот во Турција, поради што вчера беше и сменета церадата, која го покрива привремениот покрив на куполата што чека конечно да биде препокриена со олово. Селајдин Мани од одборот на џамијата при Исламската верска заедница, незадоволен од бавното одвивање на предвидените работи на објектот, посочи дека изведувачот, турската фирма РЕНА до вчера требаше да ги заврши работите со препокривање, но очекува дека барем до крајот на годинава тоа ќе биде и завршено. Реставрацијата и конзервацијата на џамијата започна во 2006 година, по потпишаната спогодба меѓу Националниот конзерваторски центар и Турската агенција за развој и соработка - ТИКА од Анкара, која е и финансиер на изготвениот финален проект од страна на Гази Универзитетот, од истиот турски град и на работите на теренот.

Актуелниот директор на Националниот конзерваторски центар Бехиџудин Шехапи, кој на ова место во својот прв мандат беше и при потпишувањето на спогодбата за обнова на џамијата од македонска и турска страна, деновиве по реакциите во јавноста на џамискиот одбор за бавната динамика на обновата изјави дека временото запирање на работите не било тенденциозно. По средбата со вклучените стручни лица од двете страни во проектот, деновиве оптимистички и најави дека до крајот на месецов, ќе биде завршена задоцнетата прва фаза, односно ќе биде покриена куполата со олово и на местата од старите, ќе бидат вградени нови камени блокови.

„Во изминатите две и пол -три години зајакнати се само темелите на џамијата и е завршена предвидената работа на минарето. По моето повторно доаѓање во Националниот конзерваторски центар, ја разгледав целата документација и се согласивме преку ТИКА на изведувачот да му посочиме да ги заврши предвидените активности од последната фаза, по што ќе објавиме нов тендер за работите поврзани со сликарската декорација, реконструкција на шадрванот, потребното чистење и средување на ѕидовите и хортикултурно уредување, со услов да бидат завршени до крајот на 2009 година. Предвидуваме поинтензивна контрола на реставрацијата, поголема активност, координација и усогласување на ставовите на сите вклучени страни во работата“.

Тој е убеден дека во изминатиот период Националниот конзерваторски центар како носител на конзерваторското одобрение кој ја следел ситуацијата и имал свој надзор на работите, требало да покренува и нови иницијативи за забрзување на активностите. Не ја искористил дадената можност од партнерот ТИКА и изведувачот да побара да се промени динамиката на работите или евентуално да најави и стопирање на одобрението за работа. „Тоа изостанало, а станува збор за објект од исклучителна вредност, кој собира многу верници за извршување на верски обреди, особено за верските празници“.

А работите на џамијата во изминатиов период беа и под стручен надзор на формираната комисија за стручна контрола при Управата за заштита на културното наследство, стручен надзор на објектот формира и Исламската верска заедница, од македонска страна, тимот е комплетиран и со стручен консултант, кои досега не алармираа дека објектот претрпел поголемо оштетување. Санацијата и конструкцијата на темелите се работеше по проект подготвен и од ИЗИС од Скопје кој подготвил и додатен анекс проект за санација на куполата, исто така одобрен од турска страна. Шехаби ги отфрла како неточни обвинувањата на изведувачот дека токму тука, на тие непредвидени работи на стартот на проектот се изгубило драгоцено време и пари, посочувајќи дека РЕНА во меѓувреме почнала да работи на изградба и на амбасадата на Турција на Водно. „Моја констатација е дека токму на нив и им одговарала бавната комуникација за проектот меѓу ТИКА и Универзитетот Гази од Анкара“.

Конечно, оловна купола на Мустафа-пашината џамија

На крајот на март ќе биде распишан и меѓународен тендер за следната фаза на обнова

Катерина Богоева

Големата купола на Мустафа-пашината џамија во Скопје, репрезентативниот споменик на културата од османлискиот период, е препокриена со олово. Подолго време најавуваното препокривање, што требаше да заврши на крајот од минатата година, е дел од започнатиот проект во 2006 година за реставрација и конзервација на џамијата, кој стартуваше по потпишувањето на спогодбата меѓу Националниот конзерваторски центар и Турската агенција за развој и соработка - ТИКА од Анкара.

Трите мали куполи на тремот ќе бидат препокриени во следната фаза, за која на крајот на март ќе биде распишан и меѓународен тендер под водство на ТИКА, а според планираното, треба да опфати и реставрација на шадрванот, зајакнување на фасадните ѕидови и елементите од тремот на џамијата, декорација на нејзината внатрешност и друго.

Националниот конзерваторски центар задолжен за конзерваторски надзор на објектот, како што посочува директорот Бехиџудин Шехапи, ќе ја преземе координацијата на сите планирани активности кои ќе се реализираат околу џамијата во земјава.

„Во текот на февруари бевме во Турција на официјална средба со претставниците на ТИКА и според договореното, реставрацијата и конзервацијата на објектот ќе треба да биде завршена во октомври годинава. Сметам дека веќе нема да има пролонгирање на зацртаните работи и чекор по чекор, џамијата ќе ја добие потребната физиономија“.И во оваа прилика Шахаби посочи, дека досега пролонгирањето на работите надвор од предвидениот термин, биле резултат на недоволната координација на сите фактори вклучени во проектот, и од македонска и од турска страна.

Конзервацијата на „Мустафапашината џамија“ е лошо изведена

Забелешките на домашните и на странските експерти најмногу се однесуваат на несоодветното чистење на камената фасада, со што комплетно е изваден површинскиот слој, и на пребојувањето со силни црвено-сини тонови на оригиналната ѕидна декорација, која ја карактеризирале понежни тонови

Сменет е автентичниот изглед на „Мустафапашина џамија“ со конзервацијата, која траеше цели четири години, а која ја вршеа експерти од Турција под надзор на Националниот конзерваторски центар, укажуваат од Управата за заштита на културното наследство. Забелешките најмногу се однесуваат на несоодветното чистење на камената фасада, со што комплетно е изваден површинскиот слој, и на пребојувањето со силни црвено-сини тонови на оригиналната ѕидна декорација, која ја карактеризирале понежни тонови.
- Колегите од Турција импровизирале со користење многу силни бои, особено на источниот пандантиф, на кој имаше остатоци од оригиналната декорација, која ја карактеризираше многу поблаг колорит. Сега таму доминираат силната сина и црвената боја. Цели површини се пребоени со зачувување само на ситни фрагменти за музеолошки пристап. Ова е сосема погрешен пристап кон старата декорација - вели м-р Зоран Павлов од Управата за заштита на културно наследство.

Според него, направени се и пропусти при чистењето на мермерот на фасадата.

- Дури не пречи толку тоа што каменот е драстично побелен, колку што паѓа во очи грубото работење, при што се познаваат браздите од користените алатки - истакна Павлов.

И конзерваторите на културни споменици Џоната Рици и Вернер Шмид, кои минатиот месец по покана од асоцијацијата „Македонида“ беа во посета на Македонија, имаа забелешки за новиот изглед на „Мустафапашината џамија“.

- Загубени се сјајот на каменот и неговиот оригинален изглед, така што тој станува многу попорозен на атмосферски влијанија. Оригиналната ѕидна декорација внатре, која датира од 1492 година, чија специфика се меките и нежни тонови на колоритот, е еден редок зачуван пример на т.н. кундеќари-стил. Со најновите зафати тој е пребоен со силни црвено-сини бои, кои немаат врска со оригиналниот колорит - велат конзерваторите од Италија.

Бехиџудин Шехапи, директорот на Националниот козерваторски центар, пак, вели дека не е во нивна надлежност да го менуваат проектот, кој бил поготвен од универзитетот „Гази“ во Анкара.

- Ние вршиме само надзор и контрола. Работите ги реализираше фирмата од Турција избрана од фондацијата ТИКА. Не можеме да го измениме проектот - вели Шехапи.

Тој не се согласува со забелешките на експертите, за кои мисли дека се претерани.

- Во двата пандантифа е зачувана фазата од 16 век, а во другите два од 19 век. Фазата од 19 век изгледа поекстремно и е со многу посилен колорит. Декорацијата е соодветна на стилот кундеќари, по кој изворно е сликана џамијата. Сината, црвената и тиркизната боја биле мошне присутни во 16 век - вели Шехапи.
Инаку, врз џамијата досега се направени комплетна санацијата на главната купола, темелите, минарето и реконструкција на шадрванот. Целиот проект чини околу милион евра.

Одолжувањето на конзерваторските зафати, кои, наместо две, траат веќе четири години, според Шехапи, се должи на неефикасноста на турските фирми. Поради тоа, џамијата не беше отворена, како што беше најавено, кон крајот на летото, а најверојатно нема да биде отворена ни за претстојниот муслимански празник Курбан-бајрам.

- Иако 90 отсто од работите се завршени, џамијата нема да биде отворена за верниците до наредниот месец. Останува да се уреди дел од хортикултурата, електрификацијата, илуминацијата и дел од шадрванот - нагласува Шехапи.

„Мустафапашината џамија“, која е изградена во 1492 година, сериозно беше оштетена со земјотресот во 1963 година, ѕидовите беа напукнати, а имаше и оштетувања на куполата.

Водени дамки врз новата декорација

Од непознати причини конзеравторските зафати на „Мустафапашината џамија“ веќе еден месец се сосема запрени и сé е оставено на милоста и немилоста на временските услови.

- Не знам зошто се запрени работите, а не се знае ни кога ќе продолжат. И покрај препокривањето на куполата, сега повторно има појава на влага, која избива на ѕидовите. Сега ќе треба да се направи конзервација на конзервацијата на објектот - вели Зоран Павлов од Управата за заштита за културно наследство.