Изѕидан од хаос, развиван без идеја

Со неконтролираното ширење на триесетина населени места, Ѓсé додека тие не се споија едно со друго, се создаде конгломерат од околу 200.000 жители, со речиси праволиниска форма и со должина од дури 55 километри, што е поголемо растојание и од најоддалечените точки на Рим, Минхен и на Будимпешта

Тие што не го познаваат регионот доволно нема шанси да препознаат во кое населено место се наоѓаат 

КАКО СЕ СОЗДАДЕ ПОЛОШКИОТ ВЕЛЕГРАД

Кое е најдолгото населено место во Македонија? Во Скопје, од Драчево до Сарај има 25 километри, а само 15 километри од Радишани до последните згради на Водно. Тоа не е ниту приближно долго колку потегот Вратница -Вруток во полошкиот крај, каде што селата покрај патот Тетово - Јажинце и на стариот пат од Гостивар кон Тетово толку многу се проширија, што се споија едно со друго и им се залепија на двата града. Вкупно 55 километри има од првата до последната точка, во правец североисток - југозапад, и притоа секогаш има барем некаков објект покрај патот, куќи, магацини, индустриски хали и слично. Тоа е поголемо растојание од двете најоддалечени точки на градови како Минхен, Будимпешта и Рим, кои имаат помеѓу 2,6 и 3,2 милиони жители, односно и по 16 пати повеќе од сите луѓе што живеат во „Полог сити“, кои според пописот од 2002 година се 181.000, а денес веројатно околу 200.000. Како дошло до тоа? Па, тие градови се правеле по некаков план, обично имаат кружна форма и испреплетена мрежа од улици, булевари и авении. Нашиот случаен велеград, пак, настанал поедноставно - куќите се налепиле на еден меѓународен пат (кон север) и на еден регионален (кон југ). Шесте општини низ чие подрачје се протега конгломератот во изминативе три години издале речиси две илјади градежни дозволи, а од 2005 година до лани во нив биле регистрирани околу 800 дивоградби, според расположливите податоци на Државниот завод за статистика, со кои не биле обработени општините Врапчиште, Теарце и Јегуновце.

НИКОЈ НЕ ЧЕКА ПЛАНОВИ ЗА ДА ГРАДИ

Тие што не го познаваат регионот доволно нема шанси да препознаат во кое населено место се наоѓаат, каде завршува Тетово, а почнува Порој или продолжува Џепчиште, која е границата меѓу Теарце, Отушиште, Пршовце и Глоѓи, а исто е и на јужната страна, каде што Камењане, Боговиње, Синичане, Пирок и Градец се препознаваат само според џамиите или по каналите за одведување на водите од Шар Планина. Животот во шарските височини не бил толку лесен како тој во котлината, па заедно со водата од планината се слевале и луѓето, набрзина купувале ниви, граделе куќи, па ги прошириле селата сé до нивното спојување, бидејќи, со оглед на неразвиената инфраструктура, сите сакале да бидат што поблиску до патот. Истото го правеле и староседелците, чии големи семејства морале некаде да живеат. Сето тоа се одвивало без план. Реализацијата ја претекна идејата, која, всушност, никогаш не ни имала сериозна шанса да влезе во трката.

- Покриеноста со урбанистичка планска документација е слаба. Не е лесно да се изработи детален план, а не е ниту евтино. Изработката може да трае една или повеќе години, а наједноставните планови чинат по 20.000 евра. Во вакви замрсени услови, пак, цените се многу повисоки. Општините немаат толку пари и не можат да постигнат набрзина да направат документација. А луѓето сакаат да градат, имаат потреби. Не може да им се објасни дека треба да чекаат прво да се направи план. Тие и онака се навикнати послободно да градат - објаснува Имерли Беќири, раководител на секторот за урбанизам во општината Боговиње.

НЕМА МУЛТИЕТНИЧКО ШИРЕЊЕ

Патиштата се во ужасна состојба. Особено делот јужно од Тетово, кон Боговиње, Пирок и Вруток, стариот пат за Гостивар. Стеснет под притисок на градбите, среќа што овој пат е раскопан како ораница, па многубројните возила не може да возат пребрзо и да го направат уште поопасен, иако несреќите се чести. Во другиот дел, кон Јажинце, за забавување на сообраќајот служат легнатите полицајци, кои по своите димензии лесно може да се наречат клекнати, дури и исправени. Тоа биле магистрални и регионални патишта (и сé уште се такви на хартија), а се претвориле во главни селски сокаци, по функцијата, а на многу места и по изгледот. Процедурално, општините немаат право ниту да ги пополнат дупките со песок, туку за својот „широк сокак“ треба да ја чекаат државата, а на тоа ниво работите секогаш се посложени.

- Си постојат стандарди, но не се почитуваат. Се знае колку оддалечени треба да бидат објектите од оваа категорија патишта. А тие се залепени до коловозот. Нема ниту прегледност ниту соодветна сигнализација. Истиот пат се користи за фабриките, за луѓето да одат на работа и за сé друго. Затоа често има сообраќајки - вели Иван Атанасовски, претседателот на месната заедница во Лешок.

Една тесна уличка означува до каде е Лешок, а од каде почнува Слатино, село населено со етнички Албанци, па така и овие две населени места станаа дел од конгломератот. Но Атанасовски сака да биде прецизен во врска со неговото создавање. Неговата куќа-чардаклија и убавиот двор под дебелите борови сенки се остаток од времето кога Лешок бил многу просперитетно село. Во изминативе години паднало од 770 на 240 жители и не се ширело на ниедна страна, туку околните места, како Слатино, се споиле со него.

- Порастот на популацијата е едностран, само кај Албанците. Во селата со Македонци тоа не се случува. Во Лешок, на пример, има само 14 деца од прво до четврто одделение - додава лешочанецот.
Податоците од последниот попис, стари девет години, покажуваат дека селата со Македонци, како Лешок, Непроштено и Вратница имаат меѓу 400 и 1.300 жители, а тие со Албанци и по повеќе од 8.000.

РЕТКО КОЈ ЈА ГЛЕДА ГОЛЕМАТА СЛИКА

Меѓу 28-те села и двата града нема инфраструктурен прекин, но регионот е мошне разнолик во негативна смисла. Сите населени места имаат проблеми со водоводот, канализацијата, патиштата и сето тоа се решава парцијално, ад хок. Долгорочно недостатоците остануваат и се множат. И покрај сето тоа, ретко кој воопшто размислува за случајниот полошки мегалополис и за предизвиците со кои тој ќе се соочи во иднина. Особено ако продолжи да функционира на овој начин.

Скендер Палоши, поранешен заменик-министер за транспорт и врски, а сегашен раководител на секторот за урбанизам во општината Тетово, укажува дека оваа состојба нуди големи можности за брз развој. Но, додава тој, мора да се смени начинот на кој му се пристапува на регионот.

- Само со регионален пристап можеме да ја унапредиме инфраструктурата. Сега на потегот од Вратница до Вруток има многу општински граници, па со тоа договарањето за што било оди потешко. Да беа само две општини, Тетово и Гостивар, полесно ќе се спроведуваа големи проекти. Парцијалното решавање на проблемите со водата, канализацијата или со планираната гасификација чини многу повеќе отколку тоа да го направиме сите заедно. За водата, на пример, може да се направи акумулација на Шар Планина и да се спроведе мрежа од цевки до сите места - вели Палоши.

Прв проблем што треба да се реши, според него, е регионалниот пат Тетово -Јажинце, кој поминува низ Теарце, Џепчиште и Порој и на него се приклучуваат споредни улички, што е недозволиво според правилниците. Затоа Палоши предлага да се направат посебни приклучоци, клучки, подвозници и надвозници.

Издадени градежни дозволи во Полошко
година број
2008 624
2009 578
2010 499
2011 176

Регистрирани дивоградби
година број
2005 209
2006 122
2007 129
2008 112
2009 112
2010 100
Извор: Државен завод за статистика