Нова фасада и ограда на објектот на Владата

Коцките не треба да се фрлат

Таа градба требаше да биде во хармонија со духот на Скопје, дел од новото, но и - нешто понатаму.

Голем предизвик да се биде дел од авангардните урбанистички решенија на Кензо Танге

Димитар Чулев


„Можете да барате и симболика во шесте различни по големина коцки кои се поставени на посебен начин во комплексот покрај Вардар. Тоа беше време по земјотресот кога градот почна од ново да никнува на секоја стапка, коцка по коцка, камен по камен, кула по кула. Можеби така дојдов до идејата“ вели Патар Муличковски, автор на зградата на некогашната Це-Ка во која од 1996 е сместенa Владата на Македонија. 

„Кога објектот беше завршен во 1970 година, одделните градби кои чинат еден проект беа наречени ’кристални кули‘. Застаклени тие ја рефлектираа дневната светлина наоколу, навечер осветлени му даваа единствен лик на десната страна од градот“. 

Објектот кој веќе 41 година е препознатлив објект на Скопје минатата недела се најде во фокусот на јавноста по најавите од Владата дека треба да претрпи промени на фасадата. Авторот Муличковски се спротивстави на било какви интервенции. 

„Ми кажаа дека имаат намера да ја сменат фасадата зашто имала недостатоци, но не посочија никакви аргументи. Побараа од мене проектна задача, но не ми кажаа што ќе биде во содржината. Ќе се нафатам само ако мене ми ја доверат работата, не да се оди на конкурс, оти на конкурс ќе се јават разни мешетари, ќе одлучува слабо, а може и поткупено жири. Затоа, јас се повикувам на моите авторски права и без моја согласност нема да дозволам ништо да се интервенира“, изјави за изданието од вторникот на „Утрински“ Муличковски. 

Тој тврди, а скопјани ќе потврдат дека проектот во изминатите години стана препознатлив белег на градот по својата тогашна авангардност, но и по својот модерен изглед денес, 41 година подоцна. Муличковски се согласува со нашата дилема дали менување на надворешниот изглед наликува на обид да се „пребои“ слика на Никола Мартиновски, на пример. 

Тоа беше проект инспириран во тоа време и архитектонски одраз на тоа време. Разговараме во неговиот двособен стан во „зелените згради“ на „Рузвелтова“. Трпеливо објаснува дека „објектот требаше да се вклопи во изгледот на новото Скопје кое растеше како град на светската солидарност во кој, одеднаш, на мал простор се судрија стилови. Кога бил објавен конкурсот за изградба на објект на Це-Ка, секој поупатен во архитектурата морал да води сметка за перспективите и насоките во кои ќе се развива архитектурата на градот. Имаше тука и фински бараки и руски згради и романска поликлиника и бугарска Универзална. За Муличковски било предизвик да се води сметка за сето ова споено со авангардните урбанистички решенија на Кензо Танге. „Таа градба требаше да биде во хармонија со духот на Скопје, дел од новото, но и – нешто понатаму“, вели Муличковски. И успеа.

„Никогаш не сум прифатил изработка на проект ако не ја знам локацијата“ ни вели и нагласува дека локацијата „Кале во заднината, Вардар кој тече и депресијата (вдлабнувањето) која остана по уривањето на Женската гимназија“ го плениле. Идејното решение на она за што ќе добие прва награда со право на изведба (врв на исполнувањето на соништата на секој архитект) го правел во родниот Прилеп. 

„Помнам, беше топло лето, јас како и моите студенти бевме на летна ферија... Во семејната куќа, на едно масиче не многу поголемо од ’наткасна‘ ги направив основите, пресекот и статистиката на објектот. Огромната дупка на локацијата беше предизвик да се пополни со реална архитектура. Замислив подземни гаражи и простории и го кренав платото на идниот објект да доминира над околината. Но, не и да биде отуѓен. Клупи наместо ограда беше моето идејно решение на новата градба“. 

Технички, објектот за тогашните услови на поземјотресно Скопје е неверојатно дрзок проект: „Замислете рингишпил, горна конзола и корпи (за луѓе кои висат)“, објаснува Муличковски. „Овде е исто само што средниот носечки столб на секоја кула е искористен за простор во кој се сместени скалилата и тоалетите, а од горната конструкција висат бетонските плочи над кои се просториите кои се поместени кон четирите надворешни страни“. Ни открива мала тајна: дури по консултациите со професор Чекмеџи, архитект и сеизмичар од Романија, се одлучил на оваа градба која со својата еластичност, како рингишпил, може да го амортизира ударот на секој земјотрес. 

„Секој обид сега да се оптовари објектот со нова фасада е апсурден“, вели и тврди дека дополнително надградените лифтови ја доведуваат под знак прашање статиката и асеизмичноста. 

„И така се вратив од Прилеп, аплицирав за конкурсот и на мојата Вера на шега и реков ’коцката е фрлена‘ иако, потајно очекував, да бидам избран“. Сопругата Вера, која заради поддршка на сопругот се откажа од професионалниот ангажман на Природно-математичкиот факултет, го следи повеќе од половина век - од студентски денови до денес. Професорот вели дека тој отсекогаш имал „своја Вера“ во архитектурата. 

Од Прилеп, во 1948 тргнал во Љубљана каде сакал да се запише на архитектура. Но, по една условно речено изгубена година на градежниот факултет, успеал да се префрли. И тоа како стипендист. Се запишал во класата-ателјето на респектираниот професор Едо Равникар. „Многу научив од него“ ни вели, но бргу ми се налути. Имено, студентот од Прилеп кого не го викале на забавите на поимотните студенти во љубљанскиот култен хотел „Слон“ успеал да добие дури три награди од архитектура: прво, за проект на школа за градежници со интернат, втора, за решение на центарот на Љубљана и трета за уредување на плоштадот на тогашниот Титоград, главниот град на Црна Гора. „Јас бев на фудбалски натпревар Англија - Словенија кога новинари преку разглас ме побараа да дадам изјава за добивањето на тој проект. Беше фантастично, но тогаш Равникар ми се налути – тој конкурирал.

По десетте години во Љубљана Муличковски накусо се враќа во Македонија. Набргу оди на студиски престој во универзитетите „Харвард“, „Илиноис“, „Бостон“. Шест месеци бил дел од тимот кој го изработувал урбанистичкото решение за брегот на Сан Франциско. 

Искуствата ги вметнува во проектот за Це-Ка, кој веднаш бил прифатен од жири на осуммина архитекти како Данило Фирст и Урлих Антун од тогашна Југославија, но и од политичкото раководство на партијата - Крсте Црвенковски и Томе Буклевски дадоа виза за проектот. 

„Тито ми праша: па како можевте да направите толку убаво нешто? А, тој барем беше шетан“.