Црква на Плоштад Македонија

Наследство на плоштадот

Билјана Ангеловска

Ако идејата за изградба на стокатници во Скопје и можеше некако да се проголта како нечија пуста желба за исполнување на сопствениот американски сон, најавата за возобновување на некогашната црква „Цар Константин и царица Елена“ е веќе нешто посериозно, затоа што и може да се изгради. Не мора да се биде премногу паметен за да се сфати дека изградбата на црквата нема баш којзнае колку врска со нечија верба во Бога. Напротив, како некој да има голема желба да остави личен печат на времето на сопственото владеење, особено ако црквата биде крстена по неговото име.

Скопје пред седум-осум години го доби Милениумскиот крст, сега мошне веројатно ќе ја добие и новата црква на плоштадот. Во главниот град на државата некои од премиерите сакаат да остават некакво сакрално наследство по кое ќе се памети нивното владеење. Љупчо Георгиевски го изгради крстот на Водно. Сега Никола Груевски сака да гради црква на плоштадот „Македонија“.

Идејата за изградба на црква можеби и не би била толку дискутабилна да дојдеше од некое свештено лице или, пак, од народот, а не од премиерот. Веројатно и одѕивот во јавноста ќе беше многу поинаков доколку замислата беше пласирана само како предлог за кој ќе се дискутира, ќе се отвори широка јавна расправа, ќе се бара стручно мислење. Вака, идејата влегува во толку замрсена ситуација од која тешко може да се излезе. Не само што предлогот ќе има архитектонски и урбанистички последици туку и политички реперкусии. Може ли идејата на Груевски да му се врати како бумеранг?

Веќе почнаа да се јавуваат граѓаните со поинаква од православната вероисповед и да бараат и ним државата да им изгради соодветни храмови. Муслиманите изразија желба Владата да им ја возобнови старата Бурмали џамија, на местото на некогашниот Офицерски дом. Власите, кои со одобрување гледаат на идејата на премиерот, бидејќи храмот „Константин и Елена“ во почетокот бил под Романската православна црква и во него се служело на влашко-романски јазик, сега бараат државата да им даде можност и тие да си изградат своја црква. Зошто да не, и католиците имаат целосно право утре да бараат нова катедрала на плоштадот.

Проблемите, се чини, допрва ќе се отвораат.

Впрочем, такво нешто и може да се очекува кога се носат одлуки со императорска логика, како во римско време, кога императорот по секоја голема победа решавал да си изгради храм обично посветен на богот Јупитер, без притоа да го слушне мислењето на Сенатот. Така и сега, премиерот решава во центарот на Скопје да си изгради сопствен храм кој можеби ќе се вика „Св. Никола“.

Дали премиерот воопшто помислил дека неговата одлука, пред се', ја корумпира црквата, бидејќи се меша во работи кои не се во ингеренции на државата, туку на црквата. Дали со тоа што државата ќе изгради православен храм не ја доведува Црквата во ситуација да и' биде должник? Истовремено, со одлуката Владата целосно ја омаловажува и Општина Центар, чија единствена работа во случајов е само да го смени Деталниот план и да ја вметне маркичката за црквата. За ставот на Градот Скопје и да не говориме, него никој не го ни есапи.

Но, она што е многу жално, тоа е фактот дека премиерот ја дезавуира стручната јавност која, пак, мора да се признае, се однесува како воопшто да не постои. И, на крајот, премиерот го навредува и народот. Му значи ли воопшто на Груевски мислењето на граѓаните или само се пуштаат пробни балони колку да се испита пулсот, исто како што беше со облакодерите. Ако е важно мислењето на граѓаните, можеби премиерот и Владата конечно ќе сфатат дека на Скопје не му требаат стокатници исто како што не му треба и нова црква на плоштадот „Македонија“. Му требаат нови болници, со нова опрема,училишта, му требаат брзи улици за побрзо да се стигне на работа, му требаат убави паркови и што уште не.

АРХИТЕКТИТЕ И УРБАНИСТИТЕ ДЕЦИДНИ

Нема место за голема црква на плоштадот

На планираната локација може да се изгради мала црква со димензии пет на пет метри, вели поранешниот главен градски архитект

Нема место за изградба на голем репрезентативен црковен објект на плоштадот, каков што се предвидува на просторот меѓу стоковната куќа „Типо“ и ресторанот „Дал мет фу“, е заедничкиот став на повеќе архитекти и урбанисти. Тие се единствени и во ставот дека начинот на кој Владата сака да ја протурка изградбата на црквата е незаконски и сметаат дека самиот предлог е нелегитимен и беспредметен, затоа што не ја поминал долгата и сложена законска процедура за формирање, стручно-демократско преиспитување и спроведување на условите за нејзиното градење.

- Таков објект, со висина од 33,5 метри и камбанарија од 50 метри бара голем простор. На планираната локација може да се изгради мала црква со димензии пет на пет метри - вели Зоран Тониќ, поранешен главен градски архитект. Според него, предлогот на Владата треба да биде доставен до Општината Центар, до Градот и до Министерството за транспорт и врски, а потоа да се изготви детален урбанистички план, врз основа на претходна стручна расправа.

- Кога станува збор за централното градско подрачје, потребно е да се дефинира проектна програма и да се организира стручна расправа за да се види дали треба да постои црквата или не. Без тоа, со настојувањето градежната маркичка да се уфрли само со парцијални измени на урбанистичкиот план, како што се протна и објектот „Лумикс“, изградбата ќе биде незаконска. Парцијалните измени на детаљните планови не се предвидени со закон, а законската процедура мора да се запази - дециден е Тониќ.

Поранешниот градоначалник на Центар и професор на Архитектонскиот факултет, Мирослав Грчев вели дека прв услов во сите демократски земји за изградба на некој објект е тој да биде вклучен во урбанистички план.

- Ако нема план и услови за градба на таков објект, тогаш нема што и воопшто да се коментира за него. Според тоа, предлогот за изградба на црквата и да доаѓа од владиниот врв е нелегитимен затоа што нема никаква стручна поддршка, туку е предлог на политичко тело, на извршна власт, кој според Уставот нема надлежност да се занимава со тие работи - смета Грчев.

Грчев објасни дека за изградба на објекти за домување во централното градско подрачје постојат строги урбанистички стандарди, но за објекти каков што е конкретниов, нема посебни ограничувања.

- Затоа е потребно да се направи план што нема да згреши во лоцирањето на објектите, а не да се прави вонпланско лицитирање - вели Грчев. Од Општината Центар вчера се изјаснија дека постојат законски можности за изградба на црквата на плоштадот и за внесување на објектот во детаљниот план. За тоа дали има доволно место на таа локација да се изгради црква, ќе се изјаснат дури откако Министерството за култура официјално ќе им го достави барањето со идејното решение.

- Ние не можеме сега да коментираме дали на таа локација ќе има доволно место за црквата, пред да го видиме официјално идејното решение, за кое допрва ќе се распишува конкурс - изјави Лидија Неделковска од Општина Центар.

Наместо министерот Џемаили, одлуката ја потпиша заменикот

Заменик-министерот за култура Слободан Деспотовски вчера ја потпишал одлуката на Владата за изградба на црква на градскиот плоштад, откако министерот за култура Алификрет Џемаили одбил да потпише.

На неодамнешната владина седница беше решено одлуката да ја спроведе Министерството за култура, за што е потребен потпис од министерот. Потписот на одлуката е неопходен за Министерството да го распише меѓународниот конкурс за идејно решение за објектот.

Портпаролот во Министерството, Александар Ѓорѓиев, вчера не образложи зошто министерот не сакал да ја потпише одлуката, само рече дека тоа ќе биде обелоденето денеска.

Анела Петрова

ОЦЕНкА НА ЕКСПЕРТИТЕ ЗА ОДЛУКАТА ЗА ИЗГРАДБА НА ВЕРСКИ ХРАМ НА ПЛОШТАДОТ

Со владината црква локалната власт е пред свршен чин

За градоначалникот Костовски е неприфатливо да се гради каков било објект надвор од утврдените законски процедури и од Генералниот и детаљниот урбанистички план

Неприфатливо е да има изградба на каков било објект, вклучувајќи и на верски храм, надвор од утврдените законски процедури и од Генералниот и детаљниот урбанистички план на Скопје, вели градоначалникот Трифун Костовски.

- Згора на тоа, вообичаена светска практика е околу сакралните објекти да се формираат плоштади, а не обратно - вели Костовски и додава дека не би ни навлегувал во чувствителноста на прашањето од аспект на верската кохабитација, како и уставното начело на одвоеност на Црквата од државата. Владата во минатиот вторник, на предлог од премиерот Никола Груевски, едногласно одлучи со парите на граѓаните да гради црква на плоштадот Македонија, која ќе биде висока 33,5 метри, со камбанарија од 50 метри. Црквата треба да се изгради на просторот пред објектот на „Лумикс“, а архитектите веќе се изјаснија дека таму нема место за толкав објект. Проблем е и тоа што во неодамна донесениот детален план за Мал ринг воопшто нема градежна маркичка на плоштадот, но тоа не ја спречи Владата да ја донесе одлуката и да и' наложи на Општина Центар да го смени планот според нивната замисла.

- Не би навлегувала во тоа дали е или не е предвидена маркичка за црква во соодветниот план, но ќе кажам само дека, во согласност со секуларниот принцип, државата е одвоена од Црквата, па врз основа на тоа сите нека заклучат дали Владата е во право - вели Татјана Каракамишева, професор на Правниот факултет.

Според професорката Гордана Силјановска, овој случај го изнесе на видело проблемот со некординацијата меѓу Градот Скопје, Општина Центар и Владата во однос на донесувањето и измените на урбанистичките планови.

- Се поставува прашањето, што ако Советот на Општина Центар не изгласа повторна измена на планот за Мал ринг? Во демократскиот политички систем нема централна власт што е надредена, ниту пак локална власт која е подредена, туку постојат партнерски одлуки. Тоа значи дека некои активности треба да им претходат на други и да постои усогласеност на потезите меѓу централната и локалната власт. Кај нас, воопшто и во случајов, имаме политика на свршен чин - вели Силјановска.

Таа додава дека никој не е против црквата, таа е за граѓаните и токму затоа и ним треба да им се даде можност да се изјаснат за изградбата.

- Треба да се слушне стручната и пошироката јавност бидејќи, како што верниците треба да се еднакви пред Бога, така и граѓаните треба да бидат еднакви пред Уставот - вели Силјановска.

Според портпаролот на Владата, Ивица Боцевски, законската процедура при одлуката за изградба на црква е запазена.

- Нема никаков упад во надлежностите на локалната власт во областа на урбанизмот - вели Боцевски.

Тој додава дека Владата била транспарентна во одлуката и смета дека јавна расправа за црквата постои, односно за дебата го смета она што се изнесува во медиумите.

Во Општина Центар, пак, каде што мнозинството во Советот е на ВМРО-ДПМНЕ, не се чувствуваат подредени на Владата и велат дека се' е законски, односно дека можат на планот за Мал ринг во кое било време да му направат парцијални измени. ,

Распишан меѓународниот конкурс за идејно решение

Меѓународниот конкурс за идејно решение за црквата на плоштадот, на просторот меѓу стоковната куќа „Типо“ и ресторанот „Дал мет фу“, вчера е објавен во „Службен весник“, соопшти Александар Ѓоргиев, задолжен за односи со јавноста во Министерството за култура.Право на учество имаат домашни и странски правни лица регистрирани за вршење на дејноста што е предмет на конкурсот и домашни и странски физички лица, дипломирани инженери архитекти. Во конкурсот не е истакнато за колкави димензии на објектот станува збор, туку се наведуваат само општите услови што треба да ги исполнат учесниците. Проектите и плановите треба да се достават најдоцна до 24 март.

Предвидени се три награди за најдобрите решенија, за кои ќе одлучува комисија.Најдобриот проект ќе добие награда од 400.000 денари, втората награда изнесува 250.000 денари, а третата 150.000 денари. Ќе има и два откупа од по 30.000 денари.

Анела Петрова

Груевски не се откажува, на Интернет петиција против црквата

Конкурсот предвидува храмот да биде во форма на крст или ротонда

Билјана Јовановска
Билјана Ангеловска

Идејното решение за новата црква на скопскиот плоштад треба да ги запази сите православни канони за изградба на сакрален храм кој треба да има традиционална форма. Конкретно, храмот треба да биде во форма на крст или ротонда. Накусо, ова се критериумите содржани во меѓународниот конкурс за идејно решение на црквата, која ќе се гради на просторот меѓу Стоковната куќа и ресторанот „Дал Мет Фу“. Иако цела недела се чекаше потписот на оваа владина одлука зад која стои премиерот Груевски, да го стави министерот за култура, Арификмет Џемаили, неговата обврска ја презеде заменикот Слободан Деспотовски.

Конкурсот ќе биде отворен до 24 март, а потоа ќе уследи избор, по што најдобриот проект ќе биде награден со 400.000 денари.

Додека Владата ја турка работата со најновата иницијатива, граѓаните на Интернет потпишуваат петиција против изградбата на црквата на плоштадот, зашто сметаат дека идејата претставува нов упад во урбанистичката реалност на централното градско јадро, дека постојат други сфери на кои повеќе им се потребни јавните пари, како и поради фактот што Црквата е уставно одвоена од државата и треба да се запази рамноправноста на сите верски заедници во државата.

Според ликовниот критичар Небојша Вилиќ, ова е уште еден од фантомските проекти на оваа Влада, по идејата за возобновување на Офицерскиот дом - како Градска куќа. „Ова е логична и консеквентна линија за конзервативизмот во македонското општество, а оттука и култура“, нагласува професорот и вели оти аргументот на Владата дека сите европски градови имаат по една црква во близина на плоштадот не држи од неколку причини. Прво, тие цркви никогаш не се подигнувани од темели во постојното урбано јадро. Второ, додавањето објект на возобновена црква, а не современ архитектонски приод кон веќе постоен комплексен простор на кој се судираат архитектонските концепции помеѓу монолитот на зградата на ЕСМ и ризоматиката на „Лумикс“, претставува своевидна дефинирана пропаст на македонската, или на скопската урбана мисла! Трето, доколку се изгради оваа црква, тогаш објектот на „Лумикс“ потполно ќе ја изгуби својата смисла, бидејќи е осмислен да има отворен простор пред себе. „Веќе не можеме да зборуваме и да ја обвинуваме само ’урбанистичката мафија‘ како виновник за состојбите во архитектурата. Кон тоа сега се приклучува и Владата, односно државата во пакет со својата безидејност и немуштост да се справи со времето во коешто го обмислува и гради градот. Ако толку повикуваната потреба за потврдувањето на идентитетот на овој град не гледа напред, погледот назад сигурно дека нема да направи ништо повеќе отколку затапување на чувството дека ова општество воопшто се движи напред“, смета професорот.

Според урбанистот архитект Мирко Андовски, што и да се гради мора да помине низ широка демократска процедура, односно претходно да има јавна анкета, стручна расправа, да се види мислењето на јавноста. Тој нагласува дека иницијативата не треба да запре, бидејќи со конкурсот може да се испита оправданоста на идејата. „Ако се докаже дека на тој простор не може да има црква, тогаш не треба да се оди натаму во измени на ДУП. Ако, пак, се гради, мислам дека тоа треба да биде современо архитектонско дело, зашто крајно време е да се тргнеме од старата византиска архитектонска шема на имитација“, вели Андовски.

Вчера, со реакција се јави и Движењето за национално единство на Турците, кое забележува дека идејата за изградба на црква требало да дојде, како што налага Уставот, од релевантни верски институции, авторитети и верници, без разлика на која вера и' припаѓаат. Сметаат дека ваквата одлука на Владата претставува директна атака врз секуларниот карактер на државата и директно ја загрозува верската толеранција во земјата. „Доколку намерата е возобновување на стари објекти, тогаш треба да се има ист аршин и спрема објектите од исламско потекло. ДНЕТ го поддржува барањето на ИВЗ за обновување на урнатата Бурмали џамија“, се вели во соопштението.