Илјадници македонски домови можат да добиваат струја од сонцето

Енергетичарите советуваат дека е подобро во земјава да се градат мали сончеви централи, кои помагаат во израмнувањето на синусоидата на електричната енергија, и панелите да се поставуваат на покривите на објектите

Сончевите панели би требало да се поставуваат на покривите, а обработливото земјиште да се остави за земјоделските потреби

Како до поголема искористеност на обновливите извори на енергија?

Во пустината Мохаве, на границата меѓу Невада и Калифорнија во Соединетите Американски Држави, во февруари годинава беше пуштена во употреба најголемата соларна електроцентрала во светот.
Заслепувачките огледала и термалните кули се простираат на 3.500 хектари, а кога работи со полн капацитет оваа грандиозна соларна електроцентрала може да испорача 392 мегавати струја, доволно да се задоволат потребите за 140.000 дома во Калифорнија. Македонија, по Калифорнија, има најквалитетен пик на сонцето, кој се движи од 1.380 до 1.520 киловат-часа на квадратен метар, што е добар предуслов за максимално искористување и производство на големи количества енергија. Дополнително, нашата земја има во просек 270 сончеви дена во годината, што е многу повеќе отколку во Германија, Холандија и други европски земји, кои исто така пласираат значителен капитал во изградбата на соларни електроцентрали. Во изминативе неколку години во нашата земја има бран инвестиции во мали соларни електроцентрали, но неизбежно е прашањето зошто досега нема сериозни инвестиции во изградба на капацитети што ќе бидат доволни да се снабдуваат со струја помали градови или региони во земјава. Наспроти зачестената тенденција низ светот да се градат големи сончеви паркови, домашните експерти советуваат дека кај нас е подобро да се градат мали централи, кои се идеални за израмнување на синусоидата на електричната енергија.

Да се користат покривите

Димитар Димитров, асистент на Електротехничкиот факултет во Скопје, вели дека сончевите панели би требало да се поставуваат пред сѐ на покривите на објектите, а обработливото земјиште да се остави за земјоделските потреби.

- Најголемата сончева централа, која е изградена неодамна, е во пустината Мохаве во САД и вакви мегаобјекти се возможни и попрепорачливи за делови каде што земјиштето не се користи, како што се пустините. За Македонија е посоодветно да имаме мали или средни централи. Само за централа со инсталирана моќност од 1 мегават се потребни 2 хектари земјиште. Значи, за централа од 10 мегавати треба да се узурпираат 20 хектари земја. Сепак, за Македонија е посоодветно земјата да ја користи за одгледување храна, а панелите да бидат поставувани на покриви на објекти, за да се искористи тој простор, или на локации што не се обработуваат - вели Димитров.

Тој појаснува дека кај големите сончеви паркови со над 10, 20 или 50 мегавати инсталирана моќност може да се појави проблем во системот доколку наеднаш се инсталира преголема моќност, што не се случува со помалите централи.

Со субвенции до повеќе инвестиции

Лазар Гечевски, консултант во областа на енергетиката, исто така вели дека за искористување на сончевата енергија е попаметно да имаме помали централи и тие да се сместени во малите рурални средини.

- На тој начин ќе обезбедиме пеглање на синусоидата, нема да има пикови, што ќе биде добредојдено за нив. Има одредени средини каде што моќноста на електричната енергија е само 140 вати, поради што не работат апаратите за домаќинствата или други слични апарати. Тоа е голем проблем за жителите, што може да се надмине со малите централи, кои ќе овозможат да се зголеми енергијата на 220 волти или да добијат квалитетен напон - изјави Гечевски.

Тој истакнува дека треба да се размислува како да се мотивираат инвеститорите што сакаат да вложат во овој сектор, бидејќи веќе е пополнета квотата за добивање повластени тарифи за сончеви централи. Според него, еден начин за привлекување е преку давање субвенции.

- Идејата е на луѓето што сакаат да инвестираат во рок од шест години капиталот да им биде вратен од државата, во шест еднакви рати. Притоа тие од првата до 20-та година да ја продаваат електричната енергија по берзански цени. На овој начин инвеститорот ќе ги врати вложените пари за шест години, а потоа заработува. Во овој случај по 20-та година сончевата централа треба да премине во сопственост на државата. Уште еден начин, кој би бил можен е без субвенции и фидинг-тарифи, но таа инвестиција е возможна доколку берзанските цени на струјата се покачат повторно на 80-120 евра за мегават-час. Со сегашните 30-45 евра не може да очекуваме инвестиции во сончеви централи, бидејќи на инвеститорот ќе му биде потребен многу долг период за да ги поврати средствата - појаснува Гечевски, додавајќи дека со либерализацијата на пазарот на електричната енергија таа може да се продава на берзите или во која било држава.

Тој додава дека во Македонија е подобро да се градат мали централи, до 1 мегават, наместо 10, 20 или 50 мегавати, бидејќи има опасност тие да создадат тешкотии врз мрежата на Република Македонија.

- Тешкотии има и за приклучување на ветерниот парк Богданци, кој е со 36 мегавати инсталирана моќност и втор по големина на Балканот. Тоа е голема снага што треба да влезе во преносниот систем и која може да му направи дисбаланс на системот. Ако има ветер и сите ветерници вртат, целата енергија треба да ја прифати мрежата и да им ја даде на потрошувачите, но ако престане ветерот ќе се создаде голем проблем за мрежата за системот - посочува Гечевски.

Можни се инвестиции и без повластени тарифи

Инвестирањето во сончеви централи без притоа да се користат повластени тарифи е изводливо и според Димитров, кој додава дека инвеститорот мора да внимава во пресметките да ги вкалкулира и трошоците за пренос на енергијата и другите трошоци, и притоа да има добра берзанска цена.

- Во енергетиката е многу важно планирањето, да се знае колку енергија ќе се произведе во еден час и притоа да се има план да се достави до потрошувачите, односно да се потроши. Од друга страна, и времето може да влијае, па при нагло затемнување, нагло се намалува производството на енергија, со што помалку струја ќе добијат потрошувачите и нема да бидат задоволни - додава Димитров.

Тој појаснува дека со балансните групи што се формираат за подобро прифаќање на енергијата, кои прават планови колку треба да испорачаат кон купувачите и за сите отстапки плаќаат пенали, енергијата може да се пренасочува или да се побарува од онаму каде што има вишок и да се даде каде што фали.
Регулаторната комисија за енергетика објави дека вкупната инсталирана моќност за која се применуваат повластените тарифи за купопродажба на електрична енергија произведена од фотонапонски електроцентрали е исполнета. Заклучно до почетокот на април оваа година, вкупниот инсталиран капацитет на 36 повластени производители на електрична енергија од фотонапонски електроцентрали што користат повластени тарифи изнесува 8,23 мегавати, додека 74 фотонапонски електроцентрали со моќност од 9,77 мегавати што имаат решенија за стекнување привремен статус на повластен производител се во фаза на изградба.

- Оние производители што не сакаат да користат повластена тарифа можат да изградат фотонапонска централа со инсталирана моќност поголема од 1 мегават. Во овој случај, производителот мора да поседува правосилна лиценца за вршење енергетска дејност производство на електрична енергија, издадена од Регулаторната комисија за енергетика на Република Македонија. Производителите на електрична енергија што не се стекнале со статусот на повластен производител може да ја продаваат електричната енергија на трговци, снабдувачи со електрична енергија, како и на операторот на електропреносниот систем и на операторите на електродистрибутивните системи, во согласност со членот 65 од Законот за енергетика, по цени што не се регулирани од страна на Регулаторната комисија за енергетика. Овие производители не плаќаат за користење на електроенергетската мрежа. Продажбата на пазарот на електрична енергија се врши во согласност со Законот за енергетика и Правилата за пазар на електрична енергија - велат од комисијата.

Големи соларни паркови?

Во Македонскиот електропреносен оператор (МЕПСО) велат дека преносната мрежа од аспект на приклучување може да прифати и пренесе енергија од обновливи извори со поголема инсталирана моќност, но за секое барање за приклучок со точно позната локација потребно е да се направи дополнителна анализа на стабилноста и сигурноста на системот.

Во однос на можни проблеми по енергетската мрежа и евентуални шокови од промена на временските услови, во МЕПСО велат дека имајќи предвид дека прогнозите се на часовно ниво, секако дека е можно отстапување на реализираното производство од прогнозираното.

- Искуствата на систем-операторите што управуваат со преносни системи со значителен број приклучени обновливи извори кажуваат дека овие несигурности во прогнозата се сведени на минимум и се во прифатливи рамки, пред сè со користење софистицирани софтверски алатки и интегрирани системи за временска прогноза - велат во МЕПСО.

Во однос на можностите за изградба на големи сончеви паркови, во МЕПСО велат дека од аспект на преносна мрежа прифаќањето на енергијата од обновливи извори, особено од фотоволтаици, не е проблем.

- Но проблем за електроенергетскиот систем е балансирањето на оваа енергија. Секое нагло отстапување на енергијата од обновливи извори повлекува активирање на системските резерви што МЕПСО ги набавува од пазар на електрична енергија - велат во МЕПСО.

Повластените тарифи за струјата произведена од фотонапонски електроцентрали:

• 16 евроценти за киловат-час за фотонапонските електроцентрали со инсталирана моќност помала или еднаква на 50 киловати
• 12 евроценти за киловат-час за фотонапонските електроцентрали со инсталирана моќност поголема од 50 киловати, а помала од 1 мегават

Повластениот производител ги користи овие тарифи во период од 15 години