Административно раководење на Скопје

ОБЕЗЛИЧЕНА МАКЕДОНСКА МЕТРОПОЛА

Скопје го загуби градот

И покрај предупредувањата дека е дојдено до критичната точка во фрагментизацијата и обезличувањето на градот како целина, барањата за негова единствена организација не се прифаќаат

Експертите сметаат дека Скопје не е толку голем град за да мора да се дели на десет општини

Може да смени улична светилка на „Партизанска“, но не и пред влезот во некоја зграда, залудно да направи главна водоводна цевка, а водата преку споредните сепак да не стаса до домовите на граѓаните, може само да протестира кога на главниот градски плоштад другите решиле да ставаат споменици и да подигаат цркви. Во ваква апсурдна позиција ќе биде и новиот градоначалник по изборите во март поради системот на организацијата на Скопје, кое со децении претставува хибрид меѓу општините и градот.

Да биде град со пет, седум, десет општини или град без селски населби, град како една целина, со квартови, со силни или послаби градоначалници... се' уште е неразрешлива дилема која од година в година носи тешки последици за развојот и изгледот на македонската метропола. Урбанистичките експерти, поранешните градоначалници, граѓаните, укажуваат дека е дојдено до критичната точка во фрагментизацијата на градот и во неговото обезличување како целина.

- Смешно ми е кога треба да земам прирачник за да сфатам кој е одговорен зошто во мојата улица не е исчистен сметот, што има многу дупки, што не знам каде да се паркирам, што се исушило зеленилото. Знам дека има некаква поделба на надлежности меѓу скопскиот и општинскиот градоначалник, но тоа не ме интересира. Еднаш се собраа градоначалниците на Скопје Трифун Костовски и на Општина Центар Виолета Аларова за да ни ја поправат улицата, но улицата се' уште не е ни чепната. Сакам да знам која е вистинската адреса на која треба да се обратиме за нашите проблеми - вели Тодор Димовски, жител на улицата „50. дивизија“ во општина Центар.

МОЌТА Е ВО ОПШТИНИТЕ

Во последниве шест децении во Скопје се смениле неколку системи во организацијата на градот. Пред катастрофалниот земјотрес во 1963 година, градот беше поделен на четири општини - Саат-кула, Кале, Бирарија и Идадија, за потоа се' до 1976 година да функционира како една градска заедница. Потоа градот е поделен на пет општини - Центар, Кисела Вода, Карпош, Чаир и Гази Баба, а во 1996 година добива уште две нови - Ѓорче Петров и Шуто Оризари. Поделбата на рекордни 10 општини е направена пред четири години, од кога во рамките на градот се и општините Бутел, Аеродром и Сарај со свои градоначалници и градоначалник на Скопје, кои имаат измешани надлежности. Истовремено, државата на главниот град му обезбедуваше недоволни средства за развојот. Со 248 евра приходи по жител Скопје минатата година беше најсиромашната метропола во Југоисточната Европа. Има големи проблеми во градскиот сообраќај, хигиената, урбанизмот...

На истекот од мандатот, скопскиот градоначалник Трифун Костовски предлага посебен закон за Скопје според кој градот би бил организиран како една општина со квартови, дистрикти или месни заедници под јурисдикцијата на градот. Тој бара Скопје да има буџет што нема да биде помал од 30 отсто од државниот буџет, што би се направило преку зголемување на приходите од персоналниот данок и од ДДВ.

- Скопје има само виртуелна димензија на главен град. Поефикасно ќе биде ако тој биде само една општина. Од него да се одвојат руралните средини, кои подобро ќе се развиваат самостојно, а градот да се организира по квартови. Без ова, изборот на новиот градоначалник нема никакво значење - предупредува тој.Во изминативе месеци Костовски неколкупати дојде во судир со општински градоначалници околу поставувањето споменици, оградување на паркиралиштата и други комунални проекти. Тој има и сосема поинакво мислење од Владата, која планира да ја плати набавката на стотина двокатни автобуси за јавниот превоз во градот.

Законските прописи на градоначалникот на Скопје му овозможуваат да се грижи само за „магистралните“ сообраќајници, осветлението и зеленилото на јавните површини. Општините што имаат многубројна сопствена администрација, пак, се надлежни за грижата за проблемите на граѓаните по населбите. Гордана Силјановска, експерт за локална самоуправа, укажува дека има многу малку градови во Европа кои се поделени на општини. И таму општините ги немаат истите надлежности како главниот град.

- Скопје нема своја територија, туку се протега на териториите на општините. Градот е жив организам и претставува една целина во секој поглед, економски, урбанистички, бизнис, културен, еколошки. Ако продолжи вака и ништо не се смени, од метропола ќе се претвори во некропола - изјави неодамна Силјановска.Ристо Пенов, поранешен скопски градоначалник смета дека лидерите на најголемите партии не ги дозволуваат промените во главниот град за да нема уште една силна функција која можеби не ќе може да ја контролираат.

- Општините се тие што имаат урбанистичка моќ, тие издаваат маркички, дозволи за градба. Скопје има само формална сила со носењето на главниот урбанистички план. Потребни се измени со кои општините ќе се подредат под скопскиот градоначалник. Оти инаку ќе се случува тоа што се случува, да речеме, во Кучевишка Бара, скопскиот градоначалник да ја направи главната водоводна мрежа, а од страна на општински градоначалник со години да не се прави секундарна мрежа. Последиците се јасни: големите пари се залудно фрлени, а граѓаните немаат вода - вели тој.И Јове Кекеновски, универзитетски професор и поранешен градоначалник на Скопје, смета дека првиот човек на метрополата треба да има поголеми овластувања во однос на општинските.

- Вака, тој е осамен наспроти десетте општински градоначалници. Ако не им се разграничат надлежностите, повторно ќе се случуваат конфликти и опструкции - проценува Кекеновски.

НЕ Е ВРЕМЕ ЗА РЕЗ

Најголемото раситнување на Скопје се случи во 2005 година кога градот е поделен на десет општини како последица на спроведувањето на новата територијална поделба на земјата по Охридскиот договор. Најконтроверзно беше исцртувањето на општинските граници на општина Чаир, како и приклучувањето на општина Сарај со Кондово, по што во градот официјално е воведена двојазичност. Во предлогот на Костовски се предвидува и во услови на нова организација Скопје да си ја задржи официјалната двојазичност во употребата на македонскиот и на албанскиот јазик.

Професорот од Институтот за географија Благоја Марковски укажува дека територијалната организација на Скопје мора да биде сменета.

- Мора да се знае што е градско, а што приградско и селско подрачје. Во потесното градско подрачје што, на пример, би го сочинувале населбите Чаир, Железарница, Автокоманда, Аеродром, Кисела Вода, Центар, Карпош, градоначалникот мора да има посилни ингеренции. Околните населби можат посебно да се организираат. Градот или е град или не е тоа - наведува Марковски.

Извесно е дека статусот и организацијата на Скопје ќе станат тема на предизборните дуели во пресрет на локалните избори. Коце Трајановски, градоначалник на Гази Баба, претседател на ЗЕЛС и кандидат за градоначалник на град Скопје од владејачката ВМРО-ДПМНЕ смета дека општините во Скопје треба да останат такви какви што се сега.

- Но, Законот за градот Скопје треба да се додефинира за да ги принуди на поголема координација општинските со скопскиот градоначалник. Тоа ќе ја запре појавата повремено градоначалниците да се игнорираат меѓу себе што е штетно за Скопје. Голем рез со укинување на општините сега не е потребен, оти не се искористени сите средства за да профункционираме како еден организам. Ако и евентуалните нови законски додефинирања не вродат со плод, дури тогаш треба да се размислува за други решенија - смета Трајановски.Тој го наведува примерот со Софија која во минатото имаше систем како нашиот.

- Таму пред неколку години го укинаа тој систем и воведоа квартови. Меѓутоа, од последните локални избори повторно се вратија на општините и непосредно избраните градоначалници. И Белград има слично решение како нашето - објаснува Трајановски.

Неговиот противкандидат Тито Петковски, меѓутоа, силно ја поддржува опцијата Скопје да стане единствена целина.

- Скопје не може да биде метропола ако е поделено на десет општини. Едноставно, еден град не може така да функционира. Проект над проектите е на градот да му се смени организацијата и тој да добие единствена централна управа - објаснува Петковски.

Државните власти досега не гледаа благонаклоно на иницијативата за укинување на скопските општини. Министерот за локална самоуправа Муса Џафери неодамна изјави дека тоа би претставувало грешка.

- Одвојувањето од урбаната средина нема да им помогне на руралните општини. Напротив, ќе ги изолира. Сметам дека ова прашање не треба да се наметнува зашто ќе отвори и многу други теми - изјави тогаш Џафери.Изет Меџити, градоначалник на скопската општина Чаир, смета дека сега е приоритет општините да се зајакнат финансиски.

- Тоа значи во општинските каси, наместо досегашните три отсто, од главните даноци да се издвојуваат десет отсто. Нема потреба да се менуваат границите на градот. Може да се дебатира за тоа, но во никој случај нема да прифатиме да се загрози употребата на албанскиот јазик - истакна Меџити.

Метрополата како заложник

Професорот на скопскиот Архитектонски факултет Минас Бакалчев укажува дека Скопје сега е претворено во нефункционален град.

- Скопје едноставно е ставено во позиција на град-заложник. Тој не е толку голем град за да не може да биде единствена целина. Сега имаме ситуација во која тој не функционира, се растура во себе, со општините што стануваат самодоволни и на свој начин решаваат за многу нешта. Следниот чекор може да биде поставување ѕидови како во Никозија. Се игнорира целината на градот која неповратно тоне - предупредува Бакалчев.

ИНФО-Збир без целина

Педесетина години не може да се дефинира концептот врз кој треба да се базира територијалната организација на главниот град на земјава. Градот во досегашната историја функционираше како единствена целина, а во последните педесетина години како збир на пет, седум и, сега, на десет општини. Сега се предлага тој да биде организиран како единствена целина без општини и ослободен од руралните средини. Се предлага и поинаков начин на негово финансирање. Меѓутоа, ваквите барања со кои треба да се запре неговата фаргментизација се' уште не се прифаќаат.