Еден архитектонски потпис за новото Скопје

По Јосиф Михајловиќ и Кензо Танге, Коста Мангаровски е третиот архитект чие име ќе остави траен белег во ликот на главниот град

Билјана Ангеловска


По Јосиф Михајловиќ и Кензо Танге, Коста Мангаровски ќе биде, веројатно, третиот архитект чие име ќе остави траен белег во оформувањето на ликот на центарот на главниот град. И додека Михајловиќ, најпознатиот градоначалник на Скопје, беше исклучително прогресивен архитект што го изготви првиот Генерален план на градот, а Танге претставуваше име со светско архитектонско реноме, своевидна икона на модернизмот, Мангаровски е речиси анонимен проектант за пошироката јавност, за кого слушнале само малкумина. Затоа, пак, во иднина негов потпис ќе имаат неколку значајни објекти кои допрва ќе се градат во центарот на Скопје.

Коста Мангаровски е професор на Архитектонскиот факултет на Универзитет „Свети Кирил и Методиј“ и предава компјутерско проектирање. Граѓаните на Скопје не го знаат по некои конкретни проекти, бидејќи нема изградени маркантни објекти со кои би можел да се поистовети. Печат со негово име носи почнатиот, но недовршен објект на Европскиот универзитет во населбата Ченто.

Но, Мангаровски ќе остане во сеќавање како еден од бранителите на проектот „Скопје 2014“. Улога, во која, како што се покажа, мошне успешно се снајде и ја понесе заеднички со својот колега по архитектура, Вангел Божиновски. Тоа и не е толку неочекувано, со оглед на неговата присутност во визијата за изгледот на главниот град.

Мангаровски е автор на дури четири проекти од „Скопје 2014“, чија реализација ќе се преточи во маркантни објекти во централното подрачје на главниот град. По негов проект ќе се гради Градската куќа (некогашниот Офицерски дом), потоа објектот веднаш до него кој е предвиден за хотел, пешачкиот мост „Око“ и надградбата со куполи на зградата на Собранието. Освен како проектант, името на Мангаровски се јавува и како претседател на Комисијата која одлучуваше за изборот на скулптурите што ќе бидат поставени на мостот „Око“.

„Моето учество во Комисијата беше од аспект на автор на објектот, а освен мене, членови беа и скулпторот Аџиевски и археологот Паско Кузман. Секој учествуваше во работата на комисијата од свој стручен аспект. Како што е познато, авторите имаа слобода сами да изберат лик на кого ќе му изработат скулптура и сметам дека е направен коректен избор. Во самиот конкурс имаше услов да се прават скулптури на личности од периоди што се изложени во Археолошкиот музеј“, го објаснува Мангаровски изборот на непознати и малку познати луѓе, чии скулптури ќе се најдат на „Око“.

Тој вели дека мостот го замислил да претставува на некој начин изложбен салон на Археолошкиот музеј, бидејќи ќе оди директно во новиот објект. На него ќе може повремено да се одржуваат изложби на старото богатство од лапидариумот на Музејот. Пешачкиот мост е проектиран и како шеталиште и како лапидариум, а тоа, според авторот, го дозволува и самиот негов распон.

Колку и да има логика во изборот на Мангаровски за претседател на комисијата за избор на скулптурите поради фактот дека е тој проектант на објектот, самото спомнување на неговото име, уште еднаш, по петти пат во кој било контекст на проектот „Скопје 2014“ кај многумина внесува сомнеж. Тој лично не гледа ништо спорно во тоа, бидејќи, како што вели, тој не решава чиј труд ќе биде избран на конкурсите. „Јас работам, проектирам и го покажувам тоа што го работам“, вели Мангаровски.

Сепак, сите не гледаат на работите како него. Иако никој од неговите колеги не сака да зборува јавно, генерално, сите имаат исто мислење. Не навлегувајќи во лични дискредитации, архитектите се согласуваат дека приватизирањето на урбанистичкото и архитектонско наследство на еден град не смее да биде ничија привилегија. Зашто, во спротивно, ќе се изгуби архитектурата.

„Кога во еден толку голем зафат, како што е проектот ’Скопје 2014‘, во кој треба да се сподели креативната енергија на повеќе архитекти, ќе се појават само неколку автори, се добива впечаток како да нема архитектонска позадина. Жал ми е што врз база на некој проект нема да се одрази вистинскиот креативен дух. Од друга страна, тоа е голема одговорност за сите учесници во неговата реализација, зашто, на крајот, сепак, ние оставаме нешто што треба да има свое траење. Вака, од многу причини не е во ред, не само од естетски туку и од етички“, вели архитектот Минас Бакалчев, дополнувајќи дека најголема штета е што се работи за меѓународни конкурси во кои учествуваат и странски архитекти. Тој како пример го посочува конкурсот за мостот „Око“, на кој учествувал врвниот англиски архитект, Питер Кук, кој претставува многу важна личност во историјата на авангардната архитектура од 60-тите години.

„Токму од тие причини веројатно и требаше еден таков објект да се издвои во средината и да се направи да биде атракција, да го промовира плоштадот, зашто би бил препознатлив по авторот. Имаше можност и други наши архитекти да дојдат до израз, да направат ремек-дела. Точно е дека секоја епоха има свои имиња, но треба да се направи таа да има свој белег и значење. Точно е и дека секој има право да учествува на конкурсите, но, пред се', потребно е да се има самосвесност“, нагласува Бакалчев.

Градот бара Владата да ја запази мултиетничноста во „Скопје 2014“

Неофицијално, со предлогот на ДУИ, чисто формално се остава можност за изградба на албански споменици

Деспина Трајковска

Советот на Град Скопје ќе и' препорача на Владата да ја запази мултиетничноста и мултикултурата при реализација на проектот „Скопје 2014“. Што конкретно ќе значи ова, не објаснија од советничката група на ДУИ, по чиј предлог беше усвоена препораката од мнозинството градски советници на завчерашната седница на која за владиниот проект се расправаше по двомесечни очекувања. Од ДУИ единствено дополнија оти во ваква форма „Скопје 2014“ претставува провоцирачки проект, бидејќи со него не се рефлектира мултиетничноста во Скопје и во државава воопшто.

Неофицијално, со овој потег чисто формално се отвора можност за проширување на проектот во однос на спомениците, односно за поставување споменици на албански личности на скопскиот плоштад што пред извесен период, наводно, го договориле коалициските партнери во Владата. Дали се остава можност и за изградба на Бурмали-џамијата, никој не сака да коментира.

Предлогот, всушност, како и поголемиот дел од излагањата на советниците не ја тангираше суштината на расправата што требаше да се однесува конкретно на учеството на Град Скопје во владиниот проект. Во случајов, тој е директен носител на активностите за обнова на фасадите и оградите на мостовите, како и во делот на дислокација на делови од инфраструктурата.

Инаку, освен ДУИ, предлог поднесе и советничката група на СДСМ со барање Владата да ја стопира реализацијата на „Скопје 2014“ се' до неговото конечно осмислување заради евентуалното проширување поради задоволување на барањата на албанските политички партии. Сепак, тој заклучок не помина.

Очекувано, расправата за „Скопје 2014“, која траеше речиси три часа, помина во речиси на моменти кафеанска атмосфера, со препукувања меѓу советниците, уфрлувања во збор, обвинувања по разни основи....Неколкупати претседателката на Советот, Ирена Мишева, ги опоменуваше советниците од СДСМ во нивните излагања со укажување дека не се држат до темата. Неусогласени законски постапки и непотребно трошење пари во време на криза, генерално, беа образложенијата на опозициските советниците зашто бараат мораториум на „Скопје 2014“. Советниците, пак, од владејачката коалиција го правдаа проектот потенцирајќи дека тој ќе остави траен белег во градот, Скопје ќе добие свој идентитет, ќе се профитира од неколку аспекти...

Тенки беа дискусиите за конкретното учество на Градот во владиниот проект што, всушност, беше и тема на дневниот ред на седницата. Притоа, од ДУИ побараа проектот да вклучи и обнова на неколку фасади во Чаир.

Моите студенти би паднале на испит со „Скопје 2014“

Еден од дискутантите на трибината „Форум Скопје 2010“, предавачот на „Харвард“, Антонио Петров, истакна дека проектот не ги претставува верувањата на многумина околу тоа каде земјава би требало да оди

Доколку на испит би имал студенти со идеи или стилови како од проектот „Скопје 2014“, тие веројатно би паднале, го изнесе својот личен став предавачот на „Харвард“, Антонио Петров, на дебатата „Форум Скопје 2010“, што почна завчера.

Темата на завчерашното отворање на третото издание на оваа дебата за архитектурата беше „Паралела меѓу 1963 и 2014“. Петров рече дека 1963 година ја предизвикала 2014, и сега кога веќе минатото се издига, добро е да го задржиме дијалогот околу ова прашање.

- Ако ја немавме 1963 година, можеби немаше да ја имаме ни 2014. Едни се идентификуваат со Кензо Танге, други со возобновените згради. Дел од популацијата можеби сака вакво нешто, но најважно е дека општеството ова ќе го проживее само ако се задржи дијалогот. Сметам дека проектот не ги претставува верувањата на многумина околу тоа каде земјава би требало да оди - рече Петров.

Една од поентите на учесниците, претежно архитекти, беше дека заедничкото нешто меѓу „Скопје 2014“ и Франција е кралот Луј Четиринаесетти со неговата позната изјава - „Државата тоа сум јас“. Со споредбата со прочуениот француски крал тие всушност ставија акцент на авторитарниот карактер на овој владин проект.

Според многумина од учесниците, проектот е протуркан по одлука на најтесниот врв на власта, без валидна стручна, па и каква било граѓанска расправа. Во тој контекст беше нападната и архитектонската фела, како најповикана да го крене гласот и нешто да каже, а која занеме околу оправданоста на замислените зданија и нивната смисла. Меѓу причините за молчењето на архитектите беа нагласени очигледните бизнис-релации на поединци од фелата со Владата, околу разни проекти, сегашни или идни, со кои краткорочно или долгорочно се „купени“.

Професор Михаил Токарев, кој се вклучи во расправата, изрази став околу барокниот стил на повеќето објекти во изградба. Според него, власта не разбира дека барокот нема врска со нашето општество, туку е карактеристика на буржоаскиот апсолутизам.

- Мислат дека се работи за некоја крива линија или, пак, елеганција во движење - рече Токарев.

„Форум Скопје 2010“, како платформа за урбанизам, архитектура, социологија и филозофија, годинава се одржува по третпат. До петок, во „Мала станица“, на разни теми ќе дебатираат експерти од разни области од Универзитетот во Харвард, од Србија, Словенија, Грција, како и од универзитети од Виена, Филаделфија и од Цирих. Според архитектот Иван Мирковски, кој е организатор на настанот, „Форум Скопје 2010“ не е настроен критички, туку целта е со дебати да се искористат странските искуства за да се дојде до компаративни модели за одговори на прашањата за регионот.

„Скопје 2014“ е вештачки наметната работа

Додека „Скопје 1963“ е нешто футуристичко, бидејќи некој тогаш ја донесе иднината, сега во „Скопје 2014“ некој ја носи историјата

Билјана Ангеловска


„Сакав Скопје да го ставам во некоја перспектива, а мојот аргумент за такво нешто е дека 1963 година не треба да се занемари, тоа несомнено е огромна катастрофа, додека проектот 2014 е вештачки наметната работа. Се обидов двете работи да ги ставам во ист контекст за да се разберат. Но, додека Скопје 1963 е нешто футуристичко, бидејќи некој тогаш ја донесе иднината во Македонија, сега, во ’Скопје 2014‘ некој ја носи историјата, која, пак, е под прашање“.

Вака за Скопје говори архитектот Антонио Петров, по потекло Македонец, но и Германец, бидејќи е роден и пораснат во Германија, а потоа и Американец, зашто таму живее и работи веќе осум години. Петров има завршено архитектура и урбанизам, а во Чикаго дошол во 2001 година со Фулбрајтова стипендија в џеп, на која е особено горд и за која вели дека секогаш со неа ја претставувал Македонија во Америка.

Досега има предавано на вкупно шест универзитети, а моментално на еден од најпрестижните универзитети во светот, на Харвард, предава неколку предмети - урбанистички развoj, историја и теорија на урбани интервенции.

Последен пат бил во Скопје лани, по речиси десетгодишна пауза, со надеж дека ќе ги насети неговите проблеми и ќе го доживее градот со сите негови мани и убавини. Денеска тој е повторно во Скопје како учесник на форумот „Скопје 2010“. Но, не само да зборува, туку, како што вели, и да биде активен со градот и со луѓето и да направи нешто конкретно. Продукт на таа негова замисла е магазинот за архитектура „Дома, куќа, дом“, во кој се идентифицирани силите што ги обликуваат културата и ликот на Македонија и на Скопје. Книгата, всушност, е почетна точка на испитувањето на сето тоа што се подразбира како „дома“, за по една година да се каже правецот по кој се движи Скопје.

Според Петров, мора да постои минато од 30, 40 години за да може да се евалуира она што се случува сега. Неговиот став е дека иднината и историјата треба да се формираат сега, а не да се размислува на друго место. Треба идеите да се земат од иднината и да се имплементираат во денешнината, бидејќи живееме во денешнината, ниту во историјата ниту во иднината. Се согласува дека проектот за Скопје во 2014 не е репрезент на она што се случува денеска и тоа многу го загрижува.

„’Скопје 2014’‘ е еден правец, кој мора да го сфатиме сериозно. Не треба само да критикуваме, туку треба и да го разбереме тоа што се случува, во контекст на историјата на градот за да може да учиме од грешките што се правеле. Во овој проект се гледа начинот на кој се однесуваат политичарите кон градот. Но, и граѓаните мора да се преиспитаат и да ги реевалуираат процесите за да научат како да се движат натаму, се' со цел да може да се гледаат предностите на општеството, а не само нечии лични идеи“, појаснува Петров.



Тој вели дека ова што му се случува на Скопје се случува и во други градови низ светот, само што овде тоа е порадикално изразено. Смета дека за се', а особено за вакви проекти, е потребна јавна дискусија за да можат да се искажат луѓето, а не тоа да биде индоктринирано и имплементирано од некои повисоки инстанци. Говорејќи од сопственото искуство, тој појаснува дека на секој град, па и на Скопје му треба некој визионер што ќе го води градот во новата генерација, ќе го позиционира на глобално поле и ќе го постави на исто рамниште со сите големи градови.

„Потребни се многу нивоа на јавен активнизам и многу визионерски градоначалник, бидејќи тој е лицето на градот. Но, и граѓанство, кое ќе се бори за своите права. Несомнено дека се потребни силни граѓани, не само градоначалник. Оти, ако граѓаните не му ја дадат моќта на градоначалникот да зборува, тогаш и тој нема да може да зборува. Но, тоа е веќе политика, а јас сум архитект“, констатира Петров.

И покрај фактичката состојба на градот, архитектот од Харвард, сепак, е оптимист дека Скопје може да го преброди овој период и да продолжи да живее, зашто реално, има многу друго што да се прави со градот. Појаснува дека во 1963 година, практично, во Скопје дошла авангардата конфронтирајќи го градот со некои, во тоа време радикални идеи. Сега, вели, има друга екстрема во Скопје, но убеден е дека и таа може да се преброди на ист начин како пред 50-ина години.

„Авангардата од 1963 беше тоа што го поседуваа граѓаните и направија замисленото да биде возможно. Еве, на пример, Бразилија е утопистички град што се појави од никаде и остана како музеј. Но, Скопје не е музеј, Скопје е вистински град и верувам дека може да ги преброди сите пречки. Скопје има долга иднина, се надевам многу плодна. Неговата иднина е во рацете на граѓаните. Сепак, потребен е и добар совет и тоа не мора да е однадвор, бидејќи има интелигентни луѓе и во државата. Факт е дека мора да има кворум за тоа што се случува, зашто тоа е демократија, така се справуваме со тоа во светот“, заклучува архитектот Антонио Петров.