Скопје 2014

Message Topic Search Topic Options Post Reply Create New Topic Printable Version

Тоталитарниот кич и новите естетски проекти на државата
Честопати ја слушаме забелешката дека архитектонската визија за Скопје што ја подготвува актуелната власт претставува кич. Овој поим е во извесна мера маглив, а во себе ја содржи претенциозноста на прогресивниот елитист наспроти непросветениот непознавач на убавото - ароганцијата на оној што го поседува знаењето. Сепак, постои и една широко распространета примена на концептот во својство на обична општа именка, а не некој комплексен поим од областа на естетиката. Планираните уметничко-историски интервенции во изгледот на центарот на главниот град претставуваат кич во оваа широка, колоквијална смисла на зборот - едноставно затоа што се копии, реплики на постојни оригинални дела. Нивната естетска вредност е еднаква на онаа на секоја копија на оригинално дело. Според тоа, лавовите на мостот „Гоце Делчев“, естетски, не се ништо повредни од оние мали гипсени лавчиња што луѓето си ги поставуваат пред портите на својата куќа. Кога идеологиите на старите големи режими ја диктираа естетиката, оваа ја произведуваа уметници кои беа задолжени естетски да ја изразат владејачката идеолошка визија („политичкиот кич“, според Кундера). 

Планираниот архитектонско-споменичен кич, како долгорочен културен проект спроведуван од страна на Државата, погледнат како естетичка категорија, разгледувана независно од политичките аспекти, ќе претставува производ на лош вкус. Ваквиот резултат е неизбежен, затоа што авторот на замислата за новата уметност, но и на конкретните дела (нивните теми и стил) што таа треба да ги произведе, е некој што воопшто не е уметник. Ако не е уметник, тогаш е - дилетант. Авторите (уметниците) чии потписи ќе може да ги видиме, во еден ваков проект, се само занаетчии кои ја изведуваат естетската визија на Авторот на културната преродба на земјата. Институциите на власта не нарачуваат дела од најголемите уметници за да ја спроведат својата градителска мисија, како што тоа го правеле големите државници на големите култури од минатото. Сосем спротивно, тие самите стилско-тематски ја определуваат уметничката визија. Јавноста воопшто не ни расправа за замислите на знаменити уметници, туку за оние на Владата. 

Сепак, ситуацијата се чини позагрижувачка доколку ја анализираме со помош на кундеровскиот поим на кич. Во шестото поглавје од „Неподнослива леснотија на постоењето“, наречено „Големиот марш“, Милан Кундера ги објаснува причините за политички мотивираното емигрирање на еден од неговите централни ликови во романот, Сабина. Нејзиниот внатрешен револт против комунизмот, објаснува Кундера, имал естетски а не етички карактер - она што и' било одбивно во комунизмот не била толку неговата грдотија колку маската на убавина што овој настојувал да ја носи. 

Нешто подолу во истото поглавје, Кундера објаснува дека кичот е политичка категорија, и го отвора прашањето на кичот на тоталитаризмот. Фантазмот на еден санитаризиран свет (што е дефиницијата на кичот според Кундера) на саморазбирливост, еднозначност и големи вистини во кои нема место за несовршеноста е метафизички фантазам. Потврда на оваа теза може да се најде во фактот дека едни од најстарите теолошки расправи се однесуваат на прашањето дали Исус јадел и пиел, поаѓајќи од премисата дека сигурно не дефецирал. Секоја политичка идеологија, по пат на практикување власт и поредок, се обидува да го санитаризира, прочисти светот од се' што ја поматува еднозначната вистина на политичката вистина што ја застапува. Кога, пак, едно единствено политичко движење ја презема севкупната моќ, тогаш, според Кундера, настанува тоталитарниот (и/или тоталитаристички) кич. 

Парафразирајќи го Кундера, тоталитарниот кич ќе го опишеме на следниов начин: се' што е спротивно на неговата естетска визија, според која секоја вистина е еднодимензионална, мора да биде изгонето - секаков индивидуализам, иронија, сомнеж. 

Поаѓајќи од оваа кундеровска дефиниција на кичот како политичка категорија, ќе се обидам да предупредам на политичките опасности од естетиката што актуелната власт сака да ја инсталира во државава. Предуслов за тоталитарната естетика на актуелнава власт претставува 60-годишното владеење на тоталитарниот кич во земјава, во кое ги вклучувам и периодот на комунизмот (или, ако сакате, социјализмот), но и оној на транзицијата што ја спроведуваа реформираните посткомунисти. Демократскиот период на Македонија беше инаугуриран со транзициониот тоталитарен кич според кој само една политичка каста може да владее, оти само таа е „чиста“ (и тоа буквално). Овој кич не се материјализираше во градби, но се вгради во културата на секојдневието, во животните стилови втемелени врз едно вакво културолошко исклучување. Транзицијата немаше намерен естетички проект на државно ниво, но сепак создаде естетика видлива во деловните и приватните градби на транзиционите новопечени богаташи. Транзициониот политички кич првенствено се реализира низ дискурс што воспоставуваше културолошки (санитаризирачки) јаз. Транзиционите посткомунисти, кои себеси систематски се идентификуваа како „домаќини“, исто така систематски, „вмровците“ ги етикетираа како „небањати, брадосани сељаци“. Малограѓанската посткомунистичка естетика на животниот стил, транзиционата култура на секојдневието од својата слика на совршен свет ја изгони валканоста на „отпадничката вмровштина“. 

Оваа ситуација доби своја дијалектичка преобразба во тоталитарниот кич на чистото и античко потекло што сега го произведува културната визија на власт. Имено, комплексот што сдмсмовскиот посткомунистички кич му го предизвика на вмровецот создаде основа на негово постојано 

самосанитаризирање, несвесен дека со тоа ја наследил и логиката на тоталитарниот кич на неговите претходници. 

Комплексот на грандиозност, пренагласувањето на сопственото европејство претставува изнудување сеопшто признание не само за сопствената цивилизираност туку за корифејство на европската цивилизираност во Македонија. Оваа естетичко-идентитетска станица претставува израз на темелна фрустрација и лоша стратегија на надминување на сопствениот комплекс. Според хегелијанската логика (на Робот и Господарот), вмровецот го презема тоталитарниот естетски резон - оној на кичот (според кундеровскиот концепт на тоталитарен кич). Актуелната влада денес успева да произведе ултимативен политичко-историски кич којшто го надминува и оној на претходниците. Во китнестата визија за сопствената култура нема место ни за никаков вид „нечистотија“: нечисто потекло (мешовитоста на словенското и античкото потекло) или идентитетска комплексност придружена од иронија, со тоа ни за жени кои не се сведени на улогата на мајка („лоши мајки“ или „немајки“), ни за педери. Тоталитарната или фундаменталистичка матрица станува очигледна кога хуморот во однос на големите национални вредности станува цензуриран или автоцензуриран; нема шега со големото херојско потекло, ами е потребна сериозност на побожна почит. Иронијата и хуморот, кои подразбираат способност за релативизација на поимите, па дури и на „најзначајните“, ја загрозуваат еднозначната совршена слика за чистото потекло и монолитниот идентитет.

Светоста на вредностите што ги застапува новиот вмровски тоталитарен кич е произведена според резон сличен на инфантилната визија на гореспоменатите гностици за Исус кој не дефецирал - се произведува една божемна историја која е чистоевропска, и тоа до тој степен што дури и неколкуте века отпосле изградени обелисци и триумфални капии се чини дека имаат смисла, им се дава значење на „споменици“. И покрај тоа што претставуваат неточност - дека сме биле дел од таа и таквата естетска историја - тие имаат функција, имаат смисла: го чистат „ѓубрето“ на вистината за ориенталната култура како дел од нашето културно наследство. Измешаноста на нашето европејство со културната блискост со Истокот е недопуштена. Потеклото мора да биде чисто. Чистотата на нашето европејство мора да биде до тој степен апсолутна, до тој степен гарантирана, што тоа мора да биде сигурен дел од европската антика. Според оваа визија на „робот“ кој се идентификувал со „господарот“, антиката не смее да биде ни грчка ни римска (иако за остатокот од Европа, која се идентификува како нејзин наследник, таа отсекогаш била тоа), туку наша, „античко-македонска“. 

Тоталитетот на чистото „ненапукнато“ потекло е изворот на политичката категорија на тоталитарен кич. 

Катерина Колозова
(Авторката е универзитетски професор по филозофија и род)

http://www.dnevnik.com.mk/?ItemID=02075A8A37F08A458B5DFAABE362D764

Poll Question: Мислење за Скопје 2014
Poll Choice	Votes	Poll Statistics
Поддржувам	103	[53.93%]
Против	83	[43.46%]
Немам став (не ме интересира)	5	[2.62%]
You can not vote in this poll

Скопје 2014

Градскиот план решава - каде сме и каде сакаме да бидеме