Кога архитектот Вангел Божиновски го објави барокот во Македонија се отвори широк мегдан за толкување на овој уметнички стил, кој преовладувал од доцниот 16 до раниот 18 век, главно во Западна Европа, и за кој долго време мислевме дека е прескокнат период на домашната сцена, која во тоа време стенкала под Отоманската Империја и ги пеела песните за калеш, бре, Анѓа.

- Барок во Македонија има во везот и во етнологијата. Можеби, но само во назнаки, и во архитектурата, и тоа главно во интериерот - вели Конча Пирковска, историчарка на уметноста.

Македонизмот, кој всушност го викаат елинизам, е првиот етаблиран барок, воопшто, се спротивставува Божиновски, цитирајќи го архитектот Баромини и истакнувајќи дека во традицијата на македонската архитектура барокот е длабоко вкоренет.

- Плоштадот во барокен израз пред најголемата католичка катедрала „Свети Петар“ во Рим е копија на плоштадот во Џараш, изграден од македонски архитекти при походот на Александар Македонски - дециден е Божиновски.

Освен како уште една провокација за Грција, која како да го демне секој јавно искажан збор кај нас што би можел да го загрози нејзиниот самонаметнат монопол врз антиката, ова храбро тврдење може да се разгледува уште од неколку гледни точки.

Мене лично (иако е тоа најмалку важно, ама не можам да одолеам) ме импресионира сознанието дека Македонија, која поради пластичноста на фреските на Михајло и Ефтихиј станала своевиден предвесник на италијанската ренесанса, сега добива легитимна можност да стане и праисходиште на барокот. Доколку успееме да ги потврдиме тезите на Божиновски, се разбира.


Антика и барок


Прашањето и натаму е - има ли Македонија барок? Важи за периодот до 2014 година, кога очигледно ќе го има (заедно со неокласицизмот) во големи количества, концентриран на плоштадот „Македонија“.

- Македонските везови, кои се особено китнести и украсени, се тукуречи барокни изрази. Во смисла на западниот барок, како што вообичаено се третира овој уметнички стил, кај нас го немаме. Во назнаки го има во архитектурата, во Битола на Широк сокак, во Сарајот на Нијази-беј во Ресен и во објекти во Струмица, кои сега веќе не постојат. Но го имало, можеби многу повеќе во внатрешното уредување и декорирање на куќите - вели Пирковска, која како историчарка на уметноста се воздржува да ја коментира историјата на архитектурата.

Во книгата „Архитектонските стилови во македонската архитектура од крајот на 19 век и периодот меѓу двете светски војни“ на Кокан Грчев, авторот вели дека историјата на архитектурата треба да се посматра како „сложена и дисциплинирана порака вткаена во турбулентните развојни патишта на европската и светската архитектура, откривана преку повеќеслојното и постојано рефлектирање на денешнината“.

Па, како тоа изгледа во примерот на Македонија?

Периодот од поновата историја, кој го третира Грчев, е времето на распаѓањето на Отоманското Царство, чиј дел била и Македонија, и првите пројави на модернизмот, кои се појавиле проголтувајќи ги сите стилски меѓуфази низ кои поминала европската културна практика.

„Новата републиканска Турција на Ататурк ќе промени пет века претходна цивилизација; Македонија на патот кон Европа ќе ја пресретне стегата на ново историско условување“, пишува Грчев.

Главно, во периодот меѓу двете светски војни, кој го третира оваа книга, влијанијата на европските движења на специфичен начин го одредувале односот на архитектонските стилови и во тој контекст односот кон националните компоненти на стилот. „Модерната архитектура ќе се појави како специфично сврзувачко ткиво во рамките на една историска стварност што упатува на поврзаноста со средноевропскиот културен круг“, пишува Грчев.

Барокот, таа китнеста изразна форма што загосподарила со Европа од крајот на 16 век до почетокот на 18 век, не се спомнува.

Но погледот на Божиновски оди многу подалеку и ја следи историската вертикала до антиката и до освојувачките походи на Александар Македонски (му се извинуваме на Друцас), тврдејќи дека китнестите градби во Јордан, изградени во тој период од македонските архитекти што го придружувале големиот војсководец, се сметаат за далечни предвесници на западноевропскиот барок, етаблиран 18 века подоцна.

Оваа теза треба да се разгледува и од аспект на тврдењето на историчарите дека периодот на Александар треба да се нарекува, ако не македонизам, тогаш барем александризам, за да се издели посебноста на епохата, различна од дотогашниот елинизам.


Сарајот во Ресен


Официјално немаме барок, или барем го немаме во оној западноевропски облик, вели и Зоран Павлов од Управата за заштита на културното наследство. Неговата специјалност се османлиските споменици.

- Барокот кај нас е влијание. Во Турција, како империјална сила, го имало, а кај нас се развила некоја локална варијанта, преземена и модифицирана преку османлиското влијание - вели Павлов.